تاریخ‌نویسی معماری ایران در خلال تجربه‌های مرمتیِ نیمۀ نخست سدۀ چهاردهم شمسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مرمت بناهای تاریخی، دانشکدۀ حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، استان اصفهان، شهر اصفهان

2 دانشیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه یزد، استان یزد، شهر یزد

چکیده

تاریخنویسی معماری در ایران از راههای گوناگونی که امکان تقرب به آثار و اسناد معماری وجود داشته، فراهم آمده است. در این تحقیق مرمت یکی از این راهها فرض شده است. زیرا در سیر تجربههای حفاظت و مرمت ایرانیان با پیشینۀ نزدیک به یک سده، بهسبب سروکار داشتن با آثار معماری و اقدامات اجرایی، اسناد و دادههایی فراهم آمده که از نگاه تاریخنگاری معماری قابل تأمل است. نیمۀ نخست سدۀ چهاردهم شمسی بهسبب نخستین توجهات و اقدامات سازمانیافته به آثار معماری مورد توجه این تحقیق است. تحقیق با این پرسش طرحریزی شده است که از تجربههای مرمت نیمۀ نخست سدۀ چهاردهم شمسی ایران چه منابع و اسنادی در ارتباط با مطالعۀ آثار معماری برجای مانده و جایگاه این مکتوبات در تاریخنویسی معماری چیست؟ بهسبب اینکه موضوع مربوط گذشته است، روش تحقیق توصیفی ـ تاریخی و با اتکا به مطالعات کتابخانهای پیگیری میشود. با این هدف که جایگاه مرمت در پیوند با تاریخنویسی در مقطع یادشده تبیین شود. تحقیقاتی که از راه مرمت در مقطع زمانی مورد نظر فراهم شده، یا در تدوین تاریخنامههای معماری همچون آثار ایران بهکار آمده، یا خود تحقیقات مستقلی بوده که در قالب مقالههایی انتشار مییافت. نحوۀ دوم تاریخنویسی را محققان ایرانی که سرپرستان مرمت بودهاند، بهسرانجام میرساندند. نتیجه اینکه گوشههایی از کار مرمت در نیمۀ نخست سدۀ چهاردهم شمسی نه فقط اقدامی اجرایی که در خدمت مطالعۀ بناهای تاریخی و گاه تاریخنویسی معماری ایران بود.

کلیدواژه‌ها


-  آیتاللهزاده شیرازی، باقر (1359). مسجد جامع اردستان. فصلنامۀ اثـر،1، 6-51.
-  ابویی، رضا، و نیکزاد، ذاتالله (1396). حفاظت معماری و نسبت آن با تاریخ معماری، با نگاه به تجربۀ حفاظت در ایران. دوفصلنامۀ مطالعات معماری ایران،11، 169-188.
-  استنفورد، مایکل (1393). درآمدی بر تاریخپژوهی (مترجم: مسعود صادقی). تهران: دانشگاه امام صادق و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعة علوم انسانی.
-  اعتمادالسلطنه، محمدحسن (رجبالمرجب 1302 ق.) تواریخ متعلقه به مقبرۀ طغرل، روزنامۀشرف، نمرۀ بیست و نهم. در دورۀ روزنامۀ شرف و شرافت(1363). مقدمه و فهارس جواد صفی نژاد. تهران: انتشارات یساولی و فرهنگسرا.
-  انجمن آثار ملی (1344).یادنامۀ شادروان حسین علاء.تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
-  حاج سیاح، محمدعلی (1346).خاطرات حاج سیاح یا دورۀ خوف و وحشت(بهکوشش حمید سیاح، بهتصحیح سیفالله گلکار). تهران: ابنسینا.
-  حجت، مهدی (1380).میراث فرهنگی در ایران؛ سیاستها برای یک کشور اسلامی.تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، معاونت معرفی و آموزش.
-  دیباج، اسماعیل (1343). راهنمای آثار تاریخی آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی،تبریز: دانشگاه تبریز.
-  ذکاء، یحیی(1341). ایوان تخت مرمر.هنر و مردم،4، ۱۰-۱۷.
-  رجبی، پرویز (1356). معماری ایران در عصر پهلوی، تهران: دانشگاه ملی.
-  سامی، علی (1330). پاسارگاد؛ قدیمیترین پایتخت کشور شاهنشاهی ایران.شیراز: ادارۀ فرهنگ و هنر فارس.
-  سامی، علی (1363). شیراز شهر جاویدان،چاپ سوم. شیراز: لوکس (نوید) شیراز.
-  سامی، علی (1375). پاسارگاد پایتخت و آرامگاه کوروش هخامنشی(بهکوشش و بازنگری غلامرضا وطندوست). شیراز: بنیاد فارسشناسی.
-  طهماسبی، احسان (1386). بررسی روش پوپ در تاریخنویسی معماری ایران.فصلنامۀ گلستان هنر،7، 55-64.
-  قیومی بیدهندی، مهرداد (1384). بررسی انتقادی چهار تاریخنامۀ معماری ایران.فصلنامۀ خیال،5، 4ـ37.
-  گالدیری، اوژینیو (1354). اطلاعات جدیدی راجع به اصول ساختمانی معمول در مسجد جامع اصفهان. مجلۀ فرهنگ معماری ایران،1، 11-19.
-  گالدیری، اوژینیو (1362). عالیقاپو.(مترجم: عبدالله جبلعاملی). اصفهان: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
-  گدار، آندره و دیگران (1385الف). آثار ایران(مترجم: ابوالحسن سرو مقدم)، ج1، چاپ چهارم. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
-  گدار، آندره و دیگران. (1385ب). آثار ایران(مترجم: ابوالحسن سرو مقدم)، ج2، چاپ چهارم. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
-  گلیجانی مقدم، نسرین (1384). تاریخشناسی معماری ایران؛ طرح رویکردی جدید با توجه به کاستیهای تاریخنگاری معماری ایران.تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-  مجدزاده صهبا، جواد (1321 الف). مدرسۀ چهارباغ. مجلۀ مهر،73، 188-193.
-  مجدزاده صهبا، جواد (1321 ب). مدرسۀ چهارباغ 2. مجلۀ مهر،74، 264-271.
-  مجدزاده صهبا، جواد (1323). درِ تاریخی امامزاده اسماعیل اصفهان. مجلۀ یادگار،4، 77-79.
-  مجدزاده صهبا، جواد (1324). سیپارۀ قدیمی و وقفنامۀ 777 ساله.مجلۀ یادگار،9، 8-9.
-  محمد مرادی، اصغر (1382). روند حفاظت در ایران، از تأسیس ادارۀ عتیقات تا قبل از انقلاب اسلامی. مجلۀ هفتشهر، 11، 14-26. 
-  مشکوتی، نصرتالله (1345). جرجان ـ گنبد قابوس. هنر و مردم،51، 33-39.
-  مصطفوی، سیدمحمدتقی (1334). تلاش در راه خدمت به آثار ملی و امید به آینده.تهران: مرکز باستانشناسی.
-  مصطفوی، محمدتقی (2535 الف). آستانۀ حضرت عبدالعظیم (ع) شهر ری. نشریۀ انجمن آثار ملی، 3و4، 76-90.
-  مصطفوی، محمدتقی (2535 ب). لحظۀ سقوط یک منارۀ قدیمی. آگاهینامه،9، 4-6.
-  ملک شهمیرزادی، صادق (1365). اشارهای مختصر بر تحول باستانشناسی در ایران. فصلنامۀ اثـر،12، 13 و 14: 133-160.
-  نراقی، حسن (1342). باغ شاه فین در کاشان. هنر و مردم، 14، 36-42.
-  هنرفر، لطفالله (1350).گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان، چاپ دوم. اصفهان: کتابفروشی ثقفی.
-  فیلدن، برنارد. ام و یوکیلتهو، یوکا (1382).رهنمودهای مدیریت برای محوطههای میراث جهانی(مترجم: سوسن چراغچی). تهران: سازمان میراث فرهنگی، معاونت معرفی و آموزش.
-  ونک، دیوید (1383). تحقیق تفسیری ـ تاریخی در معماری (مترجم: مهرداد قیومی).مجلۀ صفـه،39، 67-101. 
-  ویِوِر، ام. ای (1386). چند اظهار نظر. اصفهان در مطالعات ایرانی. (بهکوشش رناتا هلود، مترجم: حشمتالله انتخابی). تهران: فرهنگستان هنر.
- یوکیلتهو، یوکا (1387). تاریخ حفاظت معماری. (مترجمان: محمد حسن طالبیان و خشایار بهاری). تهران: انتشارات روزنه.
 
- Conway, H., & Rowan, R. (1994). What is Architectural History? In: Understanding Architecture(pp. 29-44). London: Routledge.
- Feilden, B. M. (2003). Conservation of Historic Building,third edition. Oxford: Architectural Press.
- ICOMOS (2016). International Charter for Conservation and Restoration.http://www.international.icomos.org. last visit: 2018/2/11.
- Leach, A. (2010). What is Architectural History?Cambridge: Polity Press.