معنای اجتماعی جلوه بیرونی برج مسکونی واکاوی نشانه‌شناسی گفتمانی ساختمان‌های بلند مسکونی در تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دوره دکتری معماری، گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

2 استادیار گروه معماری، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

3 استادیار گروه معماری داخلی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

4 دانشیار گروه طراحی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

یکی از پدیدههای معماری معاصر، ساختمانهای بلند مسکونی هستند که پدیدهای چندجانبه بوده، میتوانند انعکاسی از گفتمانهای اجتماعی-فرهنگی باشند. این پژوهش در پی شناخت بخشی از معانی فرهنگی و اجتماعی از طریق انجام مصاحبه با شهروندان تهرانی بهعنوان یکی از منابع نشانهشناختی است. با این هدف، با توجه شاخصهای چندگانه در مناطق 22 گانه تهران، سه گروه الف) منطقه یک، ب) مناطق دو، سه و شش، و ج) منطقه 22 برای بررسی در نظر گرفته شد. این پژوهش در پارادایم شناختشناسی پساساختارگرا با رویکرد کیفی و به روش نشانهشناسی گفتمانی انجام گرفته است. پژوهش به لحاظ نوع نتایج، توصیفی-تحلیلی و به لحاظ هدف، نظری است. شیوه تحلیل گفتمانی، نسبیگرا و با استدلال پسکاوی است و گردآوری دادهها به شیوه کتابخانهای و میدانی صورت گرفته است. ساکنان، مدیریت برجها، همسایگان و مشاوران املاک، گروه هدف پژوهش هستند. نتایج نشان داد که جلوه بیرونی ساختمانهای بلند مسکونی بهعنوان لایه مشترک میان منظر اجتماعی شهر، موقعیت اجتماعی خانواده (با محوریت تحول نقش زن در خانواده) و کالبد ساختمان است. معانی عمده بهدست آمده از گروه اول شامل امنیت، رفاه و آزادی اجتماعی در گروه دوم دسترسی به امکانات شهری و فرصتهای اشتغال و اجتماعی مطلوب و در گروه سوم توسعه شهری، دید مطلوب، هوا و محیط سالم بود.

کلیدواژه‌ها


-  ارژمند، محمود، و خانی، سمیه (1391). نقش خلوت در معماری خانه ایرانی. مطالعات شهرایرانی-اسلامی، 38، 7-27.
-  ارمغان، مریم (1393). تأثیر تحول سبک زندگی در معماری خانههای معاصر. رساله دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
-  افروغ، عماد (1396). فضا و جامعه؛ فضای شهری و نابرابری اجتماعی. تهران: علم.
-  اکرمی، غلامرضا، و زارع، فائزه (1392). طراحی خانه دربافت سنتی شهری. هنرهای زیبا، 18(2)، 55-68.
-  امیرسرداری، یاسر (1398). خوانش معنای ساختمانهای بلند مسکونی؛ واکاوی نشانهشناسی گفتمانی جلوه بیرونی. رساله دکتری. دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان. 
-  آزاد ارمکی، تقی (1394). جامعهشناسی خانواده ایرانی. تهران: سمت. 
-  آصفی، مازیار، و ایمانی، الناز (1395). بازتعریف الگوهای طراحی مسکن مطلوب ایرانی-اسلامی معاصر با ارزیابی کیفی خانههای سنتی. پژوهشهای معماری اسلامی، 4(11)، 58-75.
-  آقالطیفی، آزاده (1391). الگوی تعامل انسان و خانه معاصر در ایران. رساله دکتری، دانشگاه تهران.
-  بابک معین، مرتضی (1394). معنا به مثابه تجربه زیسته؛ گذر از نشانهشناسی کلاسیک به نشانهشناسی با دورنمای پدیدارشناسی. تهران: سخن.
-  بمانیان، محمدرضا (1377). بررسی عوامل مؤثر برشکل گیری ساختمانهای بلند در ایران. رساله دکتری، دانشگاه تهران.
-  پرتوی، پروین، بهزادفر، مصطفی، و شیرانی، زهرا (1395). طراحی شهری و تاب آوری اجتماعی (مطالعه موردی: محله جلفا اصفهان). نامه معماری و شهرسازی، 9(17)، 99-116.
-  پندار، هادی، ذکاوت، کامران، و باقریان، فاطمه (1396). تبیین معیارهای مؤثر بر رضایتمندی ساکنین اصیل از شدت تغییرات کالبدی در محلات با سابقه روستایی. مسکن و محیط روستا، 158، 35-50.
-  پناهی، سیامک، هاشمپور، رحیم، و اسلامی، سیدغلامرضا (1393). معماری اندیشه، از ایده تا کانسپت. هویت شهر، 8(17)، 25-34.
-  پناهی، سیامک، مختاباد امرئی، سید مصطفی، و نوابخش، مهرداد (1387). بررسی و تحلیل نقش سینما در انتقاد از شهرسازی مدرن، هویت شهر، 2(2)، 13-26. 
-  پوردیهیمی، شهرام (1391). شهر، مسکن و مجموعهها. تهران: آرمان شهر.
-  جلالیان، سارا، حبیب، فرح، و ذاکر حقیقی، کیانوش (1397). واکاوی نقش حصار و دروازه در امنیت بخشی به مجتمعهای مسکونی. آرمان شهر،10(21)، 139-148.
-  جهانگیری، آرمان، پاکزاد، جهانشاه، و عندلیب، علیرضا (1395). فرآیند تبیین پدیدارنگاری ابعاد مفهوم دلبستگی مکان به روش استخراج معانی تصویری خودنگار. مدیریت شهری، 47، 277-300.
-  چشمه سهرابی، مظفر، اکبری، مریم، و افخ نیا، اعظم (1390). استانداردهای طراحی در کتابخانههای مرکزی دانشگاهی شهر اصفهان. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 87، 6-23.
-  چندلر، دانیل (1387). مبانی نشانهشناسی (مترجم: مهدی پارسا). تهران: افست.
-  حاجی احمدی همدانی، آذین، ماجدی، حمید، و جهانشاهلو، لعلا (1397). معیارهای مؤثر بر شکلگیری تصویر ذهنی زنان از فضای شهری مطلوب. مطالعات شهری، 7(28)، 3-16.
-  حسینی، علی، فروتن، منوچهر، و صالحی، سعید (1397). تحول معنای اجتماعی-فضایی درخانههای اراک. آرمان شهر، 23، 27-39.
-  حمزه نژاد، مهدی، و دشتی، مینا (1395). بررسی خانههای سنتی ایرانی از منظر پدیدارشناسان و سنت گرایان معنوی. نقش جهان، 6(2)، 35-24.
-  خیرالدین، رضا (1389). تحلیل زمین مرجع اقدامات مدیریت شهری تهران. هنرهای زیبا، 82، 42-71.
-  دباغ، امیر مسعود، و مختاباد امرئی، سیدمصطفی (1390). تأویل معماری پسامدرن ازمنظر نشانهشناسی، هویت شهر، 5(9)، 59-72.
-  دباغ، امیر مسعود (1391). تأثیر معماری متأخر غرب بر معماری معاصر ایران از منظر نشانه شناسی. رساله دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران.
-  رحمانی، سارا (1394). معماری و کرختی محیطی. صفه، 25(68)، 19-34.
-  رضایی، حسین، کرامتی، غزال، دهباشی شریف، مزین، و نصیرسلامی، محمدرضا (1397). تبیین الگووارهای فرآیند بودن شناختی حصول معنای محیطی و تحقق حس مکان با تمرکز بر نقش واسط ادراک. باغ نظر، 15(65)، 49-66.
-  ساسانی، فرهاد (1391). نشانهشناسی مکان، (مجموعه مقالات هفتمین هماندیشی نشانهشناسی). تهران: سخن. 
-  شعیری، حمیدرضا (1388). از نشانهشناسی ساختگرا تا نشانه-معناشناسی گفتمانی. نقد ادبی، 2(8)، 39-51.
-  سرمستانی، محمد، فروتن، منوچهر، و طهوری، نیر (1396). آفرینش شاعرانه در فضای شهری. واکاوی نشانهشناختی فضای شهری باغ بلند شیراز.هویت شهر، 34، 67-78.
-  شاهین راد، مهنوش، رفیعیان، مجتبی، و پورجعفر، محمدرضا (1394). ترجیحات بصری زنان از فضاهای شهری تهران. علوم شناختی، 1، 10-24.
-  صادقی، رسول و زنجری، نسیبه (1396). الگوی فضایی نابرابری توسعه در مناطق 22گانه کلانشهر تهران. رفاه اجتماعی، 17(66)، 184-149.
-  غفاری، علیرضا، و فلامکی، محمدمنصور (1395). بازتاب نظریههای نشانهشناسی در خوانش معماری و شهر. مدیریت شهری، 44، 321-332.
-  فروتن، منوچهر (1388). چگونگی فهم فضای معماری ایران از نگارههای ایرانی. رساله دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران.
-  فروغمند اعرابی، هوشنگ (1394). خاستگاه فلسفی روششناسی در دانش نشانهشناسی معماری و طراحی شهری. مدیریت شهری، 43، 224-199. 
-  کالر، جاناتان (1390). درجستجوی نشانهها (مترجمان: لیلا صادقی و تینا امرالهی، ویرایش: فرزان سجودی). تهران: علم. 
-  کریمی، مهشید، حجت، عیسی، و شهبازی چگنی، بهروز (1397). جستار در چگونگی پیوند ساکن و مسکن. باغ نظر، 15(61)، 5-16.
-  کریمی مشاور، و مهرداد، احمدی، آزاده (1397). تحلیل رؤیتپذیری ساختمانهای بلندمرتبه در منظر شهری به کمک GIS، نمونه موردی: سنندج. مطالعات شهری، 26، 31-42.
-  کریمی، فریبرز، گلابچی، محمود، حافظی، محمدرضا، و تقیزاده، کتایون (1395). نقش رویکردهای تأثیرگذار در شکلگیری پیکره ساختمانهای بلند. انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 11، 85-100.
-  گائینی، ابوالفضل، و حسینزاده، امیر (1391). پارادایمهای سهگانه اثبات گرایی، تفسیری و هرمنوتیک در مطالعات مدیریت و سازمان. راهبرد فرهنگ،19، 103-138.
-  گروت، لیندا، و وانگ، دیوید (1386). روشهای تحقیق در معماری (مترجم: علیرضا عینی فر). تهران: دانشگاه تهران.
-  لک، آزاده، و جلالیان، سحر (1397). تجربه معنای مکان فضای شهری: کاربرد تحلیل محتوای کیفی درکشف معنای باغ فردوس. مطالعات معماری ایران، 13، 71-88.
-  محمدزاده اصل، نازی، امام رودی، قدرت اله، و سریرافراز، محمد (1389). رتبهبندی شاخصهای رفاه شهری مناطق مختلف تهران. پژوهش و برنامهریزی شهری 1(1)، ۸۵۱۰۶.
-  محمدی، مریم (1392). تدوین اصول رمزگذاری در منظر شهری پایدار با بهره گیری از رویکرد نشانه شناسی. رساله دکتری، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
-  مدیسون، دی سویینی (1397). مردمنگاری انتقادی (مترجم: فهیمه سادات کمالی). تهران: علمی و فرهنگی
-  مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی (1397، آبان 14). نگاهی بر بافتهای فرسوده و ساختمانهای بلندمرتبه و ریسک لرزهای آنها. بازیابی در دی ماه 20, 1398، از پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی: http://news.mrud.ir/news/60765
-  میرشاهزاده، شروین، اسلامی، سید غلامرضا، و عینی فر، علیرضا (1390). نقش فضای مرزی-پیوندی در فرآیند آفرینش معنا. هویت شهر، 5(9)، 5-16.
-  نجومیان، امیرعلی (1387). تحلیل نشانهشناختی خانههای کاشان. نامه هنر، 1(1)، 111-128.
-  نورتقانی، عبدالمجید (1391). معنا درمسکن: مدلیابی انتظام معنای مسکن. رساله دکتری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
-  نیگل، تامس (1393). در پی معنا (مترجمان: محمد ناجی و مهدی معین زاده). تهران: هرمس.
-  یورگنسن، ماریان، و فیلیپس، لوئیز (1396). نظریه و روش در تحلیل گفتمان (مترجم: هادی جلیلی). تهران: نی.
 
-   Appleyard, D. (1970). Styles and methods of structuring a city. Environment and behavior, 2(1), 100-117.
-   Bagheri, N. (2014). Mapping Women in Tehran’s ogras public space. Journal of cultural of cultural Geography, 31(2), 166-178
-   Barthes, R. (1977). Image-music-text, (trans. Stephen Heath). New York: Hill and Wang.
-   Creswell, J. W. (1994). Research Design: Qualitative and Quantitative Approaches. CA: SAGE.
-   Eco, Umberto. (1976). A theory of Semiotics Bloomington. Bloomington and London: Indiana University press. 
-   Edwards, D. & Potter, J. (1992). Discursive psychology (Vol. 8). London: Sage.
-   Fairclough, N. (1995). Critical Discourse Analysis. London: Longman
-   Fisher-Gewirtzman, D., & Wagner, I. A. (2003). Spatial openness as a practical metric for evaluating built-up environments. Environment and Planning B: Planning and Design, 30(1), 37-49.
-   Gifford, R. (2007). The consequences of living in high-rise buildings. Architectural science review, 50(1), 2-17.
-   Gustafson, P. (2001). Meaning of place: every day experience and Theorethical conceptualization, Journal of Environmental Psychology, 21(1), 5-16.
-   Hall, S. (1992). The West and the rest: Discourse and power, in S. Hall and B. Gieben (Eds.), Formations of Modernity,Cambridge: Open University/Polity, 275–331.
-   Ifuersen, J. (2003). Text, Discourse, Concept: Approaches to Textual Analysis. Kontur, 7, 60-69. 
-   Kaplan, R. & Kaplan, S. (1989). Experience of Nature: A Psychological Perspective. New York: Cambridge.
-   Kristeva, J. (1980). The Bounded Text, In Desire in Language: A Semiotic Approach to Literature and Art, L. S. Roudiez (Ed.). Oxford: Basil Blackwell. 
-   Kress, G., & Van Leeuwen. T (2001). Multimodal Discourse. The Modes and Media of Contemporary Communication.London: Edward Arnold.
-   Lo, S. M., Lam, K. C., Yuen, K. K., & Fang, Z. (2001). A pre-evacuation behavioural study for the people in a high-rise residential building under fire situations. International Journal on Engineering Performance-Based Fire Codes, 2(4), 143-152.
-   Lotman, Y. M. (1990). Universe of the Mind. A semiotic theory of culture. London: IB Taurus.
-   Lynch, K. (1960). The image of the city. Cambridge: MIT Press.
-   Manzo, C. L. (2005). For Better or Worse: Exploring Multiple Dimensions of Place mening. Journal of Environmental psychology. 25(1), 67-86.
-   Moustafa, A. A. (1988). Architectural representation and Meaning: towards a theory of interpretation. Doctoral dissertation, Massachusetts Institute of Technology.
-   Nasar J. L. (1990). The Evaluative Image of the City, Journal of the American Planning Association, 56(1), 41-53.
-   Parsaee, M., Parva, M., & Karimi, B. (2015). Space and place concepts analysis based on semiology approach in residential architecture. HBRC journal, 11(3), 368-383.
-   Potter, J., & Wetherell, M. (1987). Discourse and Social Psychology. London: Sage
-   Potter, J., Stringer, P., & Wetherell, M. (1984). Social Texts and Context: Literature and Social Psychology. London: Sage.
-   Rahnama, M. R., & Heravi Torbati, M. H. (2014). Study of Physical-Spatial Effects of High-Rise Building. American Journal of Engineering Research (AJER), 1, 23-24.
-   Rapoport, A. (1982). The meaning of the built environment anonverbal communication approach. Arizona: University of Arizonapress.
-   Tasheva, S. B. (2012). Semiotics of Architectural Graphics. PhD Thesis, Bulgarian Academy of Sciences, Insitute of Art Studies, Sofia. 
-   Tuan, Y-F. (2001). Space and place: The Perspective of Experience. Minneapolis: University of Minnesota press.
-   Van Dijk, T. A. (2001). 18 Critical Discourse Analysis: The handbook of discourse analysis. Minneapolis, MN: University of Amsterdam.
-   Wetherell, M., & Potter, J. (1992). Mapping the Language of Racism: Discourse and the Legitimation of Exploitation.London and New York: Harvester Wheatsheaf and Columbia University Press.