واکاوی انسجام کالبدی بازار تاریخی شهر ایرانی، مطالعه تطبیقی بازارهای تاریخی کرمان و شیراز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار طراحی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، استان تهران، شهر تهران

چکیده

بازار تاریخی شهر ایرانی امروزه در تحولات کالبدی، اجتماعی و اقتصادی شهری مورد غفلت و آسیب قرار گرفته و نقش خود را به مثابه یک کلیت منسجم کالبدی-اجتماعی از دست داده است. از این رو پژوهش حاضر تلاش دارد تا انسجام کالبدی بازار را از طریق شناسایی ویژگیهای کالبدی آن مورد مطالعه و بررسی قرار دهد. روش پژوهش در گام اول مطالعه اسنادی متون نظری، تحلیل محتوای کیفی آنها و دستیابی به چارچوب مفهومی معطوف به انسجام کالبدی است. در گام دوم بر اساس آن، بررسی انسجام کالبدی دو بازار تاریخی کرمان و شیراز از طریق مطالعه و تحلیل نقشهها، اسناد و مشاهدات میدانی انجام شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که انسجام کالبدی بازار تاریخی را میتوان در سه مؤلفه ریختشناختی، بصری-زیباشناختی و عملکردی تعریف کرد. بررسی انسجام کالبدی دو بازار کرمان و شیراز بیانگر این موضوع است که بازار کرمان در هر سه مؤلفه و زیرمؤلفههای آنها نسبت به بازار شیراز از وضعیت بهتری برخوردار است. بهطورکلی میتوان نتیجه گرفت که انسجام کالبدی ابعاد مختلفی دارد که حفظ و تقویت توأمان ویژگیهای کالبدی دربرگیرنده مؤلفههای آن برای دستیابی به انسجام بازار تاریخی شهر ضروری مینماید. نتایج این پژوهش الزامات توجه به نقش این ساختار مهم در شهرهای ایران را برشمرده و قابل ترجمه به رهنمودهای طراحی در طرحهای تجدید حیات بافت تاریخی است.
 

کلیدواژه‌ها


−   اردلان، نادر، و بختیار، لاله (1379). حسّ وحدت: سنت عرفانی در معماری ایرانی.ترجمه حمید شاهرخ. اصفهان: نشر خاک.
−   افسر، کرامت‌اله (1353).تاریخ بافت قدیمی شیراز.تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
−   الکساندر، کریستوفر، آرتمیس آنینو، و هاجونیس، کینگ، اینگرید (1373).تئوری جدید طراحی شهری(مترجم: شرکت مهندسین مشاور طاش). تهران: نشر توسعه.
−   باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1367). گنجعلیخان. تهران: نشر علم.
−   بنیاد مسکن (1392).خبرنامه (نشریه اطلاعرسانی بنیاد مسکن فارس): فاز نخست طرح توسعه حرم مطهر شاهچراغ (ع)، دسترسی در تاریخ 30/4/97. آدرس تارنما: http://fars.bonyadmaskan.ir.
−   بیکن، ادموند (1376). طراحی شهرها(مترجم: فرزانه طاهری). تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
−   پوراحمد، احمد (1368). جغرافیا و ساخت شهر کرمان.تهران: دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی.
−   توسّلی، محمود (1367).اصول و روشهای طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران.تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
−   تولّایی، نوین (1386).شکل شهر منسجم.تهران: انتشارات امیرکبیر.
−   جهاد دانشگاهی (1388).بازار ایرانی: تجربهای در مستندسازی بازارهای ایران. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
−   چلبی، مسعود (1375). جامعهشناسی نظم. تهران: نشر نی.
−   حمیدی، ملیحه، سیروس صبری، رضا، حبیبی، محسن، و سلیمی، جواد (1376). استخوانبندی شهر تهران. تهران: سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران.
−   سرمد، زهره، بازرگان، عباس، و حجازی، الهه (1391).روشهای تحقیق در علوم رفتاری.تهران: نشر آگه. 
−   شعله، مهسا، لطفی، سهند، و کیان، فریبا (1396). کاربست روش سنجش «شاخص کیفیت طراحی مکان » در ارزیابی تطبیقی فضاهای تاریخی- فرهنگی. نامه معماری و شهرسازی،19، 113-132.
−   لک، آزاده، و حکیمیان، پانته‌آ (1396). کنکاشی در ریخت‌شناسی بازار ایرانی با رویکرد نظریه‌های فضایی شهر موارد مطالعاتی: بازار شیراز و کرمان. صفه،27(1)، 109-134.
−   مرکز اسناد دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، اسناد پروژه‌های درس مرمت بافت، بازار کرمان و شیراز.
−   مهندسان مشاور پرداراز (1388). گزارش بازنگری طرح تفصیلی منطقه تاریخی و فرهنگی شهر شیراز.
 
−  Ellin, N. (2006). Integral urbanism. New York: Routledge.
−  Ewing, R., & Clemente, O. (2013).Measuring urban design: metrics for liveable places.Washington, DC: Island Press.
−  Karimi, K., (2000). Urban conservation and spatial transformation: Preserving the fragments or maintaining the spatial spirit. Urban Design International,5, 221–231.
−  Lak, A. & Hakimian, P. (2018). A new morphological approach to Iranian bazaar: the application of urban spatial design theories to Shiraz and Kerman bazaars. Journal of Architectural Conservation, 24(3), 207-223.
−  Pourjafar, M., Amini, M., HatamiVarzaneh, E., & Mahdavinejad, M. (2014). Role of bazaars as a unifying factor in traditional cities of Iran: the Isfahan bazaar. Frontiers of Architectural Research, 3(1), 10–19.
−  Roshani, P., Habibi, K., Zarabadi, Z. (2017). Designing a Conceptual Pattern to Integrate Urban Spaces Network, Armanshahr, 10(20), 91-103.
−  Salingaros, N.A. (2000). Complexity and urban coherence. Journal of Urban Design,3(3), 291-316.
−Trancik, R. (1986).Finding lost space; Theories of urban design. New York: Van Nostrand Reinhold Company.