رهیافتی بر خوانش روابط اجتماعی در بافت تاریخی بررسی موردی: گذر تاریخی آقا بزرگ کاشان‌

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر، استان تهران، شهر تهران

2 استادیار گروه مرمت و حفاظت بناها و بافت‌های تاریخی، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر، استان تهران، شهر تهران

چکیده

تاکنون غالب رویکردهای حفاظت از بافتهای تاریخی ایران معطوف به ویژگیهای کالبدی بوده است. این در حالی است که در طول حیات و تداوم شهرهای تاریخی، فضاهای تاریخی با وجود ارزشهای ملموس و ناملموس برآمده از ساختارهای کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی رشد و رونق یافتهاند. در این پژوهش روابط اجتماعی بهعنوان یکی از عوامل سازندۀ بعد اجتماعی که خود جزئی از میراث ناملموس و نیازمند حفاظت تلقی میشود، عامل پویایی مؤثر بر کالبد و اثرپذیر از کالبد و فرهنگ در نظر گرفته شده است که با افزایش نیروی محرکۀ درونی در چارچوبی تعریف شده میتواند در حفاظت داخلی مؤثر واقع شود. لذا شناخت مصادیق روابط اجتماعی گذشته و اکنون و چگونگی احصا و خوانش آن بهعنوان اهداف این پژوهش تعریف شدهاند. گذر تاریخی آقا بزرگ کاشان بهعنوان یکی از فضاهای عمومی بستر بررسی روابط اجتماعی بوده است. این پژوهش ترکیبی از مطالعات کتابخانهای و میدانی است. مصادیق کلی خوانش روابط اجتماعی و شاخصهای رفتاری از طریق مطالعات کتابخانهای و نظر محققان در حوزۀ جامعهشناسی شهری دریافت شده است. مصادیق روابط اجتماعی گذشته با رویکردی زمینهگرا از طریق مصاحبه با ساکنان قدیمی و مطالعات تاریخی شناسایی شده است. مقایسۀ این مصادیق با روابط اجتماعی کنونی که از طریق مصاحبه با ساکنان و مطابقت دادن فضاها و عناصر کالبدی در نقشههای تاریخی و حال و روابط اجتماعی در آنها به دست آمده به شناسایی تغییرات منجر شده است. این اقدامات سبب نیل به نتایجی همچون پیشنهاد شیوۀ برداشت روابط اجتماعی در محیطهای شهری تاریخی، ساخت چارچوبی جهت خوانش روابط اجتماعی در بافتهای تاریخی، درک محیط ساخته شده و تأثیرات آن بر روابط اجتماعی و غیره شده است.

کلیدواژه‌ها


-   آلتمن، ایروین (1382). محیط و رفتار اجتماعی: خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام (مترجم: علی نمازیان). تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
-   باستید، روژه، بوریکو، فرانسوا، پیاژه، ژان. دوفرن، میکل، ستوتزل، آنتوان، گورویچ، ژرژ، و لوفوبر، هنری (1345). مسائل روان‌شناسی جمعی و روان‌شناسی اجتماعی (مترجم: علیمحمد کاردان). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-   بحرینی، سیدحسین (1393). تحلیل فضاهای شهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-   پاپلی یزدی، محمدحسین (1393). خاطرات شازده حمام. مشهد: انتشارات پاپلی.
-   پرتوی، پروین (1387). پدیدارشناسی مکان. تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
-   توسلی، محمود، و بنیادی، ناصر (1371). طراحی فضای شهری: فضاهای شهری و جایگاه آنها در زندگی و سیمای شهری. تهران: انتشارات شهیدی.
-   تیزدل، استیون، تنراک، و هیث، تیم (1388). احیای محله‌های تاریخی شهرها (مترجم: سمانه ساریخانی). شیراز: انتشارات نوید شیراز.
-   جوادی یگانه، محمدرضا، برزو، سپیده، و شهیدی، مهشید (1395). سیاست خاطره در فضای شهری، مطالعه موردی موزه‌های تأسیسی پس از انقلاب در شهر تهران. مجله مطالعات فرهنگ- ارتباطات، 34، 163-183.
-   جیکوبز، جین (1386). مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی (مترجمان: حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-   چپ من، دیوید (1394). آفرینش محلات و مکان‌ها در محیط انسان‌ساخت (مترجمان: شهرزاد فریادی و منوچهر طبیبیان). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-   چلبی، مسعود (1385). تحلیل اجتماعی در فضای کنش. تهران: نشر نی.
-   حناچی، پیروز، و پورسراجیان، محمود (1391). احیای بافت شهری تاریخی (با رویکرد مشارکت). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-   حناچی، پیروز، و فدائی‌نژاد، سمیه (1390). تدوین چارچوب مفهومی حفاظت و بازآفرینی یکپارچه در بافت‌های فرهنگی- تاریخی. نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 46، 15-26.
-   راوندی، مرتضی (1371). تاریخ اجتماعی ایران. تهران: انتشارات نگاه.
-   رفیع‌پور، فرامرز (1380). آناتومی جامعه: مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی کاربردی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
-   سرنا، کارلا (1362). سفرنامه مادام کارلا سرنا- آدم‌ها و آیین‌ها در ایران (مترجم: علی‌اصغر سعیدی). تهران: انتشارات نقش جهان.
-   سلتیز، یهودا، دویچ، و کوک (1344). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری (مترجم: خسرو مهندسی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-   سلطان‌زاده، حسین (1370). فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی با همکاری شهرداری تهران.
-   غفاری، غلامرضا، و امیدی، رضا (1388). کیفیت زندگی شاخص توسعه اجتماعی. تهران: نشر شیرازه.
-   فیلد، جان (1385). سرمایۀ اجتماعی (مترجم: احمدرضا اصغرپور). مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
-   فیلدن، برنارد، و یوکیلهتو، یوکا (1382). رهنمودهای مدیریت برای محوطه‌های میراث فرهنگی (مترجم: سوسن چراغچی). تهران: اداره کل آموزش، انتشارات پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی کشور.
-   فوکویاما، فرانسیس، پانتام، رابرت، افه، کلاوس، کلمن، جیمزسمیوئل، بوردیو، پیر، و تاجبخش، کیان (1385). سنجش سرمایه اجتماعی، اعتماد و دموکراسی و توسعه (مترجمان: افشین خاکباز و حسن پویان). تهران: نشر شیرازه.
-   قرائتی، حامد (1388). تاریخ اجتماعی کاشان با تکیه بر یافته‌های قبرستان ملامحسن فیض کاشانی. سخن تاریخ، 7، 41-57.
-   کالن، گوردن (1377). گزیدۀ منظر شهری (مترجم: منوچهر طبیبیان). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-   گل، یان. (1387). زندگی در فضای میان ساختمان‌ها (مترجم: شیما شصتی). تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
-   گل، یان، و اسوار، بیگیت (1394). بررسی زندگی فضای عمومی (مترجمان: محمد سعید ایزدی، سمانه محمدی و سمانه خبیری). تهران: انتشارات اول و آخر.
-   گلابی، سیاوش (1371). اصول و مبانی جامعه‌شناسی. تهران: انتشارات فردوس و مجید.
-   لنگ، جان (1391). آفرینش نظریۀ معماری، نقش علوم رفتاری در طراحی محیط (مترجم: علیرضا عینی‌فر). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-   لیتل جان، استیفن (1384). نظریه‌های ارتباطات (مترجمان: سید مرتضی نوربخش و سیداکبر میرحسنی). تهران: انتشارات جنگل.
-   لینچ، کوین (1381). تئوری شکل شهر (مترجم: سیدحسین بحرینی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-   مدنی‌پور، علی (1387). طراحی فضای شهری: نگرشی بر فرآیندی اجتماعی – مکانی (مترجم: فرهاد مرتضایی). تهران: انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
-   مهندسین مشاور باغ اندیشه (1375). طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده کاشان. شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران.
-   میرهادی، سارا (1391). بازپیرایی مرکز محله‌ای در شیراز با تمرکز بر حس تعلق. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شیراز.
-   نراقی، احسان، و آیتی، عطا (1379). نظری به تحقیقات اجتماعی در ایران. تهران: انتشارات سخن.
-   نصیری حامد، رضا (1393). «شهر، خاطره جمعی و روایت همبستگی» در فلسفه، شهر و زندگی روزمره (ویراستار: علی نجات غلامی). تهران: انتشارات تیسا.
-   نقی‌زاده، محمد، و امین‌زاده، بهناز (1380). بررسی معماری و شهرهای بیابانی ایران. نشریه بیابان، 6(2)، 51-70.
-   نیک‌گهر، عبدالحسین (1369). مبانی جامعه‌شناسی. تهران: رایزن.
-   هاشمی، سیده میترا (1395). تأملی در امکان و فایدۀ تاریخ شفاهی در تاریخ معماری ایران. دو فصلنامه تاریخ شفاهی، 2(4)، 60-79.
-   هال، ادوارد (1393). بعد پنهان (مترجم: منوچهر طبیبیان). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-   وایت، ویلیام (1392). زندگی اجتماعی در فضاهای شهری کوچک (مترجمان: میترا حبیبی و محمد هادی غیائی). تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
-   Argyle, M., & J. Dean (1965). Eye Contact, Distance and Affiliation.Sociometry,28, 289-304.
-   Balchin, N. P., Bull, H. G., & Kieve, L. J. (1988).Urban Land Economics and Public Policy.New York: Palgrave Macmillan.
-   Batty, M. (1998). Urban Evolution on the Desktop: Simulation Using Extended Cellular Automata. Environment and Planning A,30(11), 1943-1967.
-   Blue V. J., & Adler, J. L. (1998). Emergent Fundamental Pedestrian Flows from Cellular Automata Microsimulation.Transportation Research Record Journal of the Transportation Research Board 1644(1), National Academy of Sciences,29-36.
-   Durkheim, É. (1938). The Rules of Sociological Method. New York: The Free Press.
-   European Landscape Convention (2000). European Treaty Series.No. 176, Florence.
-   Gehl, J. (1987). Life between Buildings: using public space. New York: Van Nostrand Reinhold.
-   Gehl, J., & Svarre, B. (2013). How to Study Public Life. Washington: Island Press.
-   Hillier, B., Penn, A., Hanson, J., Grajewski, T., & Xu, J. (1993). Natural Movement: or, Configuration and Attraction in Urban Pedestrian Movement. Environment and Planning B: Planning and Design, 20(1), 29-66.
-   ICOMOS (1964). International Charter for the Conservation and Restoration of Monuments and Sites. The Venice Charter,2nd International Congress of Architects and Technicians of Historic Monuments, Venice.
-   ICOMOS (1967). The Norms of Quito. Final Report of the Meeting on the Preservation and Utilization of Monuments and Sites of Artistic and historical Value held, Quito, Ecuador, 1-14.
-   ICOMOS (1998). Declaration of ICOMOS Marking the 50th Anniversary of the Universal Declaration of Human Right. International Council on Monuments and Sites,Stockholm.
-   ICOMOS (2001). Declaration for inter-American cooperation to ensure the preservation of historic cities of the Americas. International Council on Monuments and Sites,3-6.
-   ICOMOS (2003). The Hoi’An Declaration on Conservation of Historic District of Asia.International Council on Monuments and Sites, 1-3.
-   ICOMOS (2005). XI’AN Declaration of the Setting of Heritage Structures, Sites & Areas. International Council on Monuments and Sites, Xi’an, China.
-   ICOMOS (2008). The ICOMOS Charter for the Interpretation and Presentation of Cultural Heritage Site, Reviewed and revised under the Auspices of the ICOMOS International Scientific Committee on Interpretation and Presentation, Ratified by the 16th General Assembly of ICOMOS Quebec, Canada, 4-7.
-   Jacobs, J. (1961). The Death and Life of Great American Cities. New York: Random House.
-   Jokilehto, J. (2007). International Charters on Urban Conservation: Some Thoughts on the Principles Expressed in Current International Doctrine. City & Time, 3(3), 23-42.
-   Lawton, M. P. (1975). Planning and Managing Housing for the Elderly. New York: Wiley-Interscience.
-   Lefebvre, H. (1991). The Production of Space. United Kingdom: Blackwell Publishers.
-   Maslow, A. H. (1943). A Theory of Human Motivation. Psychological Review, 50, 370-396. 
-   Oldenburg, R. (1999). The Great Good Place: Cafes, Coffee Shops, Bookstores, Bars, Hair Salons, and Other Hangouts at the Heart of a Community. New York: Marlow and Company.
-   Porteous, J. D. (1977). Design with People. Environment and Behavior, 3(2), 206-223.
-   Rapoport, A. (1977). Human Aspects of Urban Form: Towards a Man Environment Approach to Urban Form and Design. Oxford: Pergamon Press.
-   Soderholm, D. (2008). The Commercial Structure of Pedestrian Street and Shopping Districts- Three Cases from Finland, Master Thesis Planning Geography, University of Helsinki, department of Geography.
-   Soja, W. E. (1989). Postmodern Geographies: The Reassertion of Space in Critical Social Theory. Brooklyn: Verso.
-   Tibbalds, F. (1992). Making People Friendly Towns: Improving the Public Environments in Towns and Cities. United Kingdom: Longman Group.
-   The Organization of World Heritage Cities (OWHC) (1993). The Fez Charter. Fez, Morocco.
-   Weber, M. (1973). Gesammelte Aufsätze zur Wissenschaftslehre. Tubingen: Mohr Siebeck.
-   Whyte, W. (1980). The Social Life of Small Urban Spaces. Washington DC: Conservation Foundation 10014.
-   Willis, A., Gjersoe, N., Havard, C., Kerridge, J., & Kukla, R. (2004). Human Movement Behaviour in Urban Spaces: Implications for the Design and Modelling of Effective Pedestrian Environments. Saje Journal, 31, 805-828.
-   http://www.pps.org/reference/streets-as-places/