نخستین حصار شهر تهران و چهار دروازة آن در دورة شاه تهماسب صفوی بنا شده‌اند. در دوره‌های بعدی، یک دروازه در زمان افغان‌ها به این حصار اضافه شد و یک دروازة دیگر هم به دورة قاجار تعلق دارد. معمولاً این دروازه‌ها به‌دلیل شباهت اسمی، با دروازه‌های حصار ساخته‌شده در دورة ناصرالدین‌شاه یکسان انگاشته می‌شوند؛ حال آن‌که لازم است با دقت در منابع گوناگون، نقشه‌های تاریخی شهر تهران و نیز نوع و تاریخ تهیة تصاویر مختلف، دروازه‌های حصار نخست را شناسایی کرد و جداگانه به بررسی آنها پرداخت. هر چند این منابع اطلاعاتی کلی از دروازه‌ها در اختیار قرار می‌دهند، اما در این مقاله با استفاده از نتایج حاصل از سامان‌دهی آنها، به صورت مستقل به دروازه‌های حصار تهماسبی پرداخته شده است. به این ترتیب، مشخصههای ویژة این دروازه‌ها که به دلیل فاصلة زمانی ساخت‌شان با یکدیگر تفاوت‌هایی نیز داشته‌اند، مورد تأکید قرار گرفته و امکان بازشناسی آنها از دروازه‌های حصار دوم فراهم آمده است. مشخصههای عمومیِ به‌کار‌رفته در دروازه‌های حصار تهماسبی با توجه به عناصر اصلی و مشترکات بین آنها مشخص گشته و در قالب الگویی کلی ـ که بر اساس تصاویر برجای‌مانده، با نرم‌افزارهای رایانه‌ای شبیه‌سازی‌شده ـ بیان گردیده است. این الگوی پیشنهادی در واقع نمونه‌ای است از فرم کلی دروازه، که عناصر به‌کار‌رفته در آن و نحوة ترکیب آنها در بیشتر دروازه‌های این حصار وجود داشته است.
)