سنجش و ارزیابی ائتلاف‌های منطقه‌ای محرک رشد و گسترش فضایی منطقه کلانشهری تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران‌‌

2 استاد گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران‌

چکیده

درحال حاضر، برنامه‌ریزان شهری و منطقه‌ای کشورهای درحال توسعه درکنترل پراکنده‌رویی با چالش‌های عدیده‌ای مواجه هستند. کلانشهرها و مناطق کلانشهری، محیط‌هایی پیچیده، متنوع و محل انباشت ثروت و سرمایه در مقیاس ملی هستند، و همین ویژگی امکان شکل‌گیری شبکه‌های فساد با هدف دستیابی به سود و منفعت بیشتر در این مناطق را افزایش می‌دهد. درچنین شرایطی، فهم فرایند شکل‌گیری این شبکه‌ها و سنجش و ارزیابی ساختارهای محرک فرایندهای غیررسمی امری ضروری است. این پژوهش به دنبال سنجش و ارزیابی ائتلاف‌های منطقه‌ای محرک رشد و گسترش فضایی فزاینده منطقه کلانشهری تهران و شناسایی عاملین کلیدی آن است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی است و برای گردآوری داده‌های میدانی از پرسش‌نامه‌ای با امتیازدهی طیف لیکرت استفاده شده که شامل 252 نفر در ساختارهای ائتلافی منطقه است. نتایج نشان می‌دهد بخش خصوصی در مقایسه با 2 بخش دیگر رژیم ائتلاف، نقش تأثیرگذارتری در شبکه تصرف اراضی منطقه کلانشهری تهران دارد. کم‌ترین سهم نیز در هر سه حوزه قدرت، اعمال نفوذ و منفعت مربوط به مردم به‌ترتیب با نمره میانگین وزنی 2.09، 1.92 و 2.58 است. سنجش و ارزیابی اثرات ساختارهای سازمانی-نهادی، نشان از نقش بی‌بدیل نهادهای کمیسیونی در فرایند تصرفات اراضی منطقه دارد. درنهایت شناسایی ذی‌نفعان، بیانگر ترکیبی از حضور هر 3 دسته ساختارهای سازمانی-نهادی در بین ذی‌نفعان اصلی و ثانویه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اطهاری، کمال (1394). شهری‌شدن رانت. مجله راه ابریشم، 3، ۹-۴۸.
اکبری، غضنفر (1385). سرمایه اجتماعی و حکمرانی شهری. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 83، ۱۳۵-۱۵۴.
امیری بشلی، معصومه، مجتبی‌زاده خانقاهی، حسین، زیاری، یوسفعلی، و نوری کرمانی، علی (1398). الگوی تصمیم‌گیری سیاست‌های زمین شهری در توسعه فیزیکی شهر ساری. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 19 (54)، ۱۲۵-۱۴۶.
ایمانی شاملو، جواد، رفیعیان، مجتبی، و داداش‌پور، هاشم (1395). سوداگری شهری و واگرایی فضایی تحلیل تحولات فضایی شهر تهران مبتنی بر اقتصاد نفت. فصلنامه علمی-پژوهشی ژئوپلیتیک،1(12)، ۱۰۴-۱۳۵.
پرهیزگار، اکبر، و کاظمیان، غلامرضا (1384). رویکرد حکمروایی شهری و ضرورت آن در مدیریت منطقه کلانشهری تهران. فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی، 5 (16) ،۲۹-۵۰.
تقی‌زاده، محمد (1392). بررسی مقایسه‌ای سازوکارهای تغییرات کاربری ‌زمین شهری، موردکاوی: انگلستان، ایالات متحده آمریکا، هندوستان، ترکیه و ایران. معماری و شهرسازی آرمان شهر، 9 (17)، ۳۱۷-۳۲۸.
توسلیان، رحیم، روستایی، شهریور، حیدری چیانه، رحیم، و اصغری زمانی، اکبر (1398). تحلیل سیاست‌های عرضه زمین مسکونی، تولید فضای رانتی و انسجام ساخت شهر مطالعه موردی: شهر زنجان. فصلنامه شهر پایدار، 2 (3)، 95-79.
جعفریان، وحید، یزدانی، محمدرضا، رحیمی، محمد، و قربانی، مهدی (1395). تحلیل شبکه‌ای ساختار قدرت دست‌اندرکاران سازمانی مدیریت منابع آب دشت گرمسار. مجله منابع طبیعی ایران، 3 (12)، ۱۱۴- ۱۳۰.
جمعه‌پور، محمود (1397). نقش حوزه پیراشهری در ساماندهی کلانشهر تهران با تأکید بر شهرهای جدید. فصلنامه آمایش سیاسی فضا، 1(1)، 48-39.
خیرالدین، رضا، تقوایی، علی‌اکبر، و ایمانی شاملو، جواد (1392). تحلیل تحولات فضایی کـلانشـهرها در ارتباط با تغییـرات قیمـت نفـت در ایـران  نمونۀ مطالعه: کلانشهر تبریز، نشریه علمی- پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 4(6)، ۱۷-۳۶.
دهقانی، آوا، و توفیق، ابراهیم (1396). تبارشناسی نظم تهران امروز با محوریت نقـش نهـاد کمیسـیون ماده پنج. جامعه‌شناسی ایران، 2 (18)، 27-1.
دهقانی، مصطفی، حقیقت‌نائینی، غلامرضا، و زبردست، اسفندیار (1400). تحلیل ذی‌نفعان توسعه شهری دانش‌بنیان (موردپژوهی: شهر اصفهان). پژوهش‌های‌ جغرافیای ‌انسانی، 53 (1)، ۳۲۳-۳۴۱.
رفیعیان، مجتبی، شاه‌حسینی، گلاره، و داداش‌پور، هاشم (1401). فراتحلیل مطالعات حوزه مناطق کلانشهری در ایران. معماری و شهرسازی آرمانشهر، 38، ۲۴۷-۲۷۰.
شاه‌حسینی، گلاره (1400). تبیین و واکاوی ساختارها و سازوکارهای محرک فرایندهای غیررسمی موجد پراکنده‌رویی (موردپژوهی: منطقه کلانشهری تهران)‏. رساله برای دریافت درجه دکتری برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه تربیت مدرس.
شوکتی، مجید (1395). نقش حاکمیت و قدرت در سازمانیابی فضایی شهر- مورد مطالعه:کلانشهر تهران. پایان‌نامه برای دریافت کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور مشهد.
عبدی‌دانشپور، زهره، و تارانتاش، مسعود (1396). آشکارسازی دگرگونی کاربرد زمین: تحلیل ویژگی‌های گسترش برنامه‌ریزی‌نشده در منطقه کلانشهری تهران. معماری و شهرسازی (هنرهای زیبا)، 22(3)، ۱۵-۳۲.
عضدی‌دیلمی، بهشاد، و باقری‌مقدم، ناصر (1387). تکنیک‌های شناخت و تحلیل ذی‌نفعان با رویکرد برنامه‌ریزی استراتژیک در سازمان‌های دولتی و غیرانتفاعی. کنفرانس بین المللی برق، پژوهشگاه نیرو، ایران.
علیان، مهدی، رضویان، محمدتقی، اسماعیل‌زاده، حسن، فنی، زهره، و فرجی‌راد، خدر (1397). کاربست نظریه بازی‌ها در تحلیل کنشگران عرصه مدیریت مناطق کلانشهری. برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 22(4)، ۵۳-۸۵.
عموزاد مهدیرجی، محمد، جلالی، غلامعلی، علیپور، عباس، پاپلی‌یزدی، محمدحسین، و قربانی، مهدی (1395). «واگذاری اراضی ملی» پروژهایی با هدف توسعه یا مجرایی برای زمین‌خواری در شمال ایران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 31(1)، پیاپی 120، ۱۳۷-۱۵۵.
فرصتکار، احسان، ابطحی فروشانی، زینب‌السادات، خوشنواپور، نادر، و ابطحی فروشانی، سیدتقی (1394). تحلیل ذی‌نفعان کلیدی طرح‌های توسعه با استفاده از ماتریس علاقه-قدرت (نمونه موردی: طرح‌های توسعه منطقه پارس جنوبی). اکتشاف و تولید نفت و گاز، 127، ۳۲-۳۹.
کاظمیان، غلامرضا (1383). تبیین رابطه ساختار حاکمیت و قدرت شهری با سازمانیابی فضا، تلاش برای طراحی مدل (نمونه منطقه کلانشهری تهران). رساله برای دریافت درجه دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس.
کاظمیان، غلامرضا، الوانی، سیدمهدی، قربانی‌زاده، وجه‌الله، و جلیلی، سیدمصطفی (1400). طراحی چارچوب مطالعه فساد شبکه‌ای در فرایند سیاست‌گذاری مدیریت کلانشهری. نامه معماری و شهرسازی، ۱۳ (۳۰)، ۹۹-۱۱۵.
کاظمیان، غلامرضا، ضیایی، محمود، امیری، مقصود، و مرادی، حسین. (1397). ارائه الگویی برای مدیریت مناطق پیراشهری کلانشهر تهران مورد مطالعه: منطقه 22.  فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 8 (2)،  ۳۶۱-۳۸۷.
مشفقی، وحید، حقیقت‌نایینی، غلامرضا، و حبیبی، میترا (1398). بررسی رابطه تغییرات کاربری اراضی و قیمت زمین در شهر تهران با تأکید بر مصوبات کمیسیون ماده پنج. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 4 (30)، 18-1.
وزیری نصیراباد، علی، ذاکرحقیقی،کیانوش، و بغدادی، آرش (1401). مدیریت پایدار زمین شهری در چارچوب الگوی حکمروائی یکپارچه زمین شهری (مطالعه موردی: ایران و شهر گرگان).  فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، ۲4 (2)، 195-208.
وثوقی امیری، علیرضا، مرزی، روژین، بشتام، مهسا، پورهژیر اردستانی، کیارش، و قلمرو، سیده‌سپیده (1401). بررسی تأثیر سازمان‌ها به‌عنوان یک کنشگران شهری بر روند تغییر کاربری منطقه ۶ شهر تهران. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، ۲۲ (۶۵)، ۴۲۳-۴۳۸.
 
Bodin, Ö., & Prell, C. (2011). Social networks and natural resource management: uncovering the social fabric of environmental governance. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
Bryson, J. M. (2004). What to do when stakeholders matter: stakeholder identification and analysis techniques. Public management review, 6(1), 21-53.
Caves, R.W. (2005). Encyclopedia of the City. New York: Routledge.
Chakrabarty, B. K. (2001). Urban Management Concepts, Principles, Techniques and Education.
Cities, 18 (5), 331–345.
Escudero Gómez, L.A. (2021). Land at the Service of the Regional Growth Coalition: Projects of Special Interest in the Region of Castilla–La Mancha (Spain). Land, 10 (875), 1-18.
Firman, T. (1998). The Restructuring of Jakarta, A «global city» in Asia. Cities.
15(4), 229-243.
Foley, J. A., Ramankutty, N.,…, Zaks, D. P.(2011). Solutions for a cultivated planet. Nature, 478, 337-342.
Halleux, J. M., Marcinczak, S., & van der Krabben, E. (2012). The adaptive ef ficiency of land use planning measured by the control of urban sprawl, The cases of the Netherlands, Belgium and Poland. Land Use Policy, 29(4), 887-898.
Hanneman, R., & Riddle, M. (2005). Introduction to social network methods. University of California, Riverside.
Kaiser, E. J., & Godschalk, D. R. (1995). Twentieth century land use planning: A stalwart family tree. Journal of the American Planning Association, 61(3), 365-385.
Harvey, D. (2009). The art of rent: Globalisation, monopoly and the commodification of culture. Socialist Register, 38, 93–110.
Hayden, D. (2004). A Field Guide to Sprawl. New York: Norton & Company.
Lang, S., & Rosenberg, J. )2017. ( Neoliberal urbanism, public space, and the greening of the growth machine: New York City’s High Line Park. Environment and. Planning. A, 49(8), 1743–1761.
Leo, C. (1998). Regional growth management regime: The case of Portland, Oregon. Journal of Urban Affairs, 20(4), 363–394.
Li, W., Zhou, W., Han, L., & Qian, Y. (2019). Uneven urban-region sprawl of China’s megaregions and the spatial relevancy in a multi-scale approach. Ecological Indicators, 97, 194-203.
Lienert, J., Schnetzer, F., & Ingold, K. (2013). Stakeholder analysis combined with social
network analysis provides fine-grained insights into water infrastructure planning processes. Journal
of Environmental Management, 125, 134-148.
Lubowski, R. N., Vesterby, M., Bucholtz, S., Baez, A., & Roberts, M. J. (2006). Major Use of Land in The United States. Economic Information Bulletin, Number 14.
Nguyen N. H., Skitmore, M., & Wong, J. K. W. (2009). Stakeholder impact analysis of infrastructure project management in developing countries: a study of perception of project managers in state-owned engineering frms in Vietnam. Construction Management and Economics, 27(11), 1129-1140.
Stone, C.) 1989). Regime Politics: Governing Atlanta 1946–1988. Lawrence, KS, USA: University Press of Kansas.
Wheeler S.M. (2004). Planning for sustainability: Creating livable, equitable and ecological communities. London: Routledge.
You, H., & Yang, X. (2017). Urban expansionin 30 megacities of China: categorizing the driving force profiles to inform the urbanization policy. Land Use Policy, 68, 531-551.
Yu, K., Kang, S., & Rhodes, C. (2018). The Partial Organization of Networked Corruption. Business& Society, 59(7), 1-33.