چارچوبی روش‌‌شناختی در شناسایی مسائل واجد ارزش پژوهش پیرامون «خاطره جمعی» در شهر ایرانی با اتخاذ رویکرد مسئله-محور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران

چکیده

مخدوش شدن ساختارهای کالبدی-فعالیتی خاطره‌‌انگیز، تخریب بافت‌‌های تاریخی، تغییر شیوه زندگی و آسیب‌های جدی وارده به زیست‌‌بوم خاطره‌‌انگیز در پی فرآیند مدرنیزاسیون در شهرهای ایرانی، خاطرات جمعی را با چالش‌های گسترده‌‌ای روبرو ساخته است. هدف نوشتار حاضر، پیشنهاد چارچوب روش‌‌شناختی انتخاب مسائل واجد ارزش‌‌ پژوهش، پیرامون «خاطره جمعی در شهر ایرانی» و روش پژوهش، کیفی و ترکیبی از رویکرد مورد‌‌پژوهی (مسائل واجد ارزش پژوهشی دکتری شهرسازی در زمینه «خاطره جمعی») و فراترکیب کیفی مطالعات صورت‌‌پذیرفته در زمینه خاطرات جمعی است. در این نوشتار ضمن تأکید بر دیالکتیک عام و خاص پژوهش (آموختن علم به مفهوم جهان‌شمول و بازتولیدش در بستری محلی)، با استفاده از چارچوب روش‌‌شناختی سه‌‌مرحله‌‌ای پیشنهادی («تهیه فهرست اولیه مسائل» ، «برشماری مسائل واجد ارزش پژوهش» بر پایه ارزیابی چهار-مرحله‌‌ای و «تدوین شناسنامه مسائل و ترسیم طرحواره پژوهش‌های پیشنهادی»)، هفت مسئله «انتقال معنا و تداوم خاطره در شهرهای معاصر»، «برهم‌‌خوردن تعادل تغییر، تداوم و ثبات و چالش تولید خاطره»، «عدم پیوند خاطرات با تجارب زیسته»، «فاصله به‌‌خاطر‌‌آورندگان با بستر مکانی خاطرات»، «خاطره‌‌زدایی به بهانه مدرنیزاسیون یا انتفاع اقتصادی»، «تغییر سبک زندگی و اثرات آن بر خاطرات جمعی» و «معارضه‌‌جویی معاصر انسان ایرانی» به عنوان مسائل واجد ارزش پژوهش پیرامون خاطره جمعی در شهر ایرانی شناسایی گردیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-         اسماعیلیان، سحر، و رنجبر، احسان (1392). بررسی مؤلفه‌‌های مؤثر بر شکل‌‌گیری و انتقال خاطرات جمعی در فضاهای عمومی شهری (نمونه موردی: تهران، میدان تجریش، میدان بهارستان و میدانچه تئاتر شهر). آرمانشهر، 11، 181-194.
-         باغ‌‌میرانی، مصطفی، اسماعیلی گیوی، محمدرضا، حسن‌‌زاده، محمد، و نوروزی، علیرضا (1397). طراحی مدل مسئله‌یابی پژوهش با استفاده از روش فراترکیب. تحقیقات کتابداری و اطلاع‌‌رسانی دانشگاهی، 2، 109-130.
-         بهشتی، سیدمحمد (1395). داستان تهران. تهران: دفتر پژوهش‌‌های فرهنگی.
-         پاکزاد، جهانشاه (1399). الفبای کیفیت‌‌های فضایی برای طراحان. تهران: آرمانشهر.
-         پرتوی، پروین (1382). مکان و بی‌‌مکانی: رویکردی پدیدارشناسانه. هنرهای زیبا، 14، 40-50 .
-         پرتوی، پروین (1394). پدیدارشناسی مکان. تهران: موسسه تألیف و نشر آثار هنری (متن).
-         پیران، پرویز (1394). سرمقاله: سخن آغازین: حق مشخص به شهر مشخص. هفت شهر، 49-50، 8-51.
-         پیران، پرویز (1395). حکمت خسروانی: دیالکتیک عام و خاص (سخنرانی در دوازدهمین نشست از سلسله نشست‌‌های تخصصی ایرانشهر شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، خانه گفتمان شهر و معماری). روزنامه اعتماد، شماره 3563، تاریخ 9/4/95، 7.
-         پیروز، پوریا (1380). باززنده‌سازی مرکزکلانشهرها؛ پروژه‌‌ای فرهنگی، تجربه شیکاگو. مدیریت شهری، 8، 78-84.
-         توسلی، محمود (1376). اصول و روش‌‌های طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران (جلد اول). تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
-         حبیبی، سیدمحسن (1378). فضای شهری، حیات واقعه‌‌ای و خاطره‌‌های جمعی. صفه،  28، 16-21.
-         حبیبی ، سیدمحسن (1383). از شار تا شهر: تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن تفکر و تأثر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-         حسنی میان رودی، نسیم، ماجدی، حمید، زرآبادی، زهرا سادات سعیده، و زیاری، یوسفعلی (1396). واکاوی مفهوم خاطره جمعی و بازیابی آن در فضاهای شهری با رویکرد نشانه‌شناسی. باغ نظر،  56، 17-32.
-         حسینی کومله، مصطفی (1388). مدیریت خاطره جمعی به کمک طراحی شهری: نمونه موردی ناحیه تاریخی لاهیجان. پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی.
-         حسینی کومله، مصطفی، و ستوده علمباز، فاطمه (1392). نقش خاطره جمعی در باززنده‌سازی بافت‌‌های شهری: ارائه راهکار در خصوص ناحیه تاریخی لاهیجان. هنرهای زیبا -معماری و شهرسازی، 4، 70-79.
-         دانایی‌‌فرد، حسن، و کاظمی، سیدحسین (1390). پژوهش‌‌های تفسیری در سازمان: استراتژی‌‌های پدیدارشناسی و پدیدارنگاری. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
-         سلطانی، مهدی (1399). بازتاب مفهوم خاطره جمعی در تاریخ‌‌نگاری معماری. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، 2، 1-15.
-         شایگان، داریوش (1391). افسون‌‌زدگی جدید: هویت چهل‌‌تکه و تفکر سیار. (مترجم: فاطمه ولیانی). تهران: نشر فرزان روز.
-         شایگان، داریوش (1392). در جستجوی فضاهای گم شده. تهران: نشر فرزان روز.
-         شایگان، داریوش (1393). بت‌‌های ذهنی و خاطره ازلی. تهران: نشر فرزان روز.
-         عابدی جعفری، عابد، و امیری، مجتبی (1398). فراترکیب، روشی برای سنتز مطالعات کیفی. روش‌‌شناسی علوم انسانی، 99، 73-87.
-         عنانهاد، محمود، غلامعلی‌‌زاده، حمزه، و اسدی ملک جهان، فرزانه (1398). سنجش نقش خاطره جمعی در فرآیند احیای خانه‌‌ها و بافت‌‌های قدیمی ساغریسازان رشت. آرمانشهر، 27، 131-144.
-         غنائی، معصومه، و رازقی، علی‌‌رضا (1399). تأثیرشناسی مداخلات شهری بر خاطرات جمعی جامعه بومی در بازار تاریخی مشهد. نامه معماری و شهرسازی، 26، 49-66.
-         کرسول، جان دبلیو (1391). پویش کیفی و طرح پژوهش: انتخاب از میان پنج رویکرد (مترجمان: حسن دانایی فرد و حسین کاظمی). تهران: انتشارات صفار-اشراقی (نشر اصلی اثر 2007).
-         گلرخ، شمین، و باقری، مهسا (1399). فضای عمومی یادمانی، تجسم کدام خاطره جمعی. صفه، 91، 67-82.
-         مدنی‌‌پور، علی (1384). طراحی فضای شهری: نگرشی بر فرآیندی اجتماعی و مکانی (مترجم: فرهاد مرتضایی). تهران: شرکت پردازش و برنامه‌‌ریزی شهری (نشر اصلی اثر 1996).
-         مدیری، آتوسا، و اشرفی زنجانی، آلاله (1393). باززنده‌سازی خاطرات جمعی در بازسازی پس از بلایای طبیعی و ... با تکیه بر هویت مکان. مسکن و محیط روستا، 145، 45-62.
-         میرمقتدایی، مهتا (1388). معیارهای سنجش امکان شکل‌‌گیری، ثبت و انتقال خاطرات جمعی. هنرهای زیبا، 37، 5-16.
-         نوربرگ-شولتز، کریستیان (1394). روح مکان: به سوی پدیدارشناسی معماری (مترجم: محمدرضا شیرازی). تهران: رخ‌‌داد نو (نشر اصلی اثر 1980).
-         Adelaide Graduate Centre (2016). Admission Research Proposal Template for Higher Degree by Research Applicants. Retrieved February, 2018 from: https://www.adelaide.edu.au/graduatecentre/forms/admission/docs/admision-research-proposal-template.pdf
-         Casey, E. S. (2000). Remembering: a Phenomenological Study. Bloomington, Ind.: Indiana University Press.
-         Boyer, M. C. (1994). The City of Collective Memory: Its Historical Imagery and Architectural Entertainments. Cambridge, Mass: MIT Press.
-         California Institute of Integral Studies (2015). MA Thesis/ Ph.D. Dissertation Proposal Assessment. Retrieved February, 2018 from: https://www.ciis.edu/Documents/Thesis-Dissertation%20Proposal%20Assessment.pdf
-         Craig, R. T., & Tracy, K. (1995). Grounded practical theory: The case of intellectual discussion. Communication Theory, 5, 248-272.
-         Creswell, J. W. (2005). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research (2nd Ed.). Upper Saddle River, NJ: Pearson.
-         Ellis, T. J., & Levy, Y. (2008). Framework of Problem-Based Research: A Guide for Novice Researchers on the Development of a Research-Worthy Problem. Informing Science: the international Journal of an Emerging Transdiscipline, 11, 17-33, https://doi.org/10.28945/438.
-         Evans, J. (2007). Your Psychology Project: The Essential Guide. London: SAGE Publications.
-         FindAPhD (UK's largest PhD project database) (2017). Writing a Good Ph.D. Research Proposal. Retrieved February, 2018 from: https://www.findaphd.com/advice/finding/writing-phd-research-proposal.aspx
-         Glynn, L. (2006). A Critical Appraisal Tool for Library and Information Research. Library Hi Tech, 3, 387-399.
-         Halbwachs, M. (1980). The Collective Memory (Translators: Francis J Ditter and Vida Yazdi Dritter). New York, USA: Harper & Row Colophon Books (Original work published 1950).
-         Halbwachs, M. (1992). The Social Frameworks of Memory. In: Lewis AC (Ed.), On collective memory: Chicago, USA: The University of Chicago Press.
-         Hosseini Koumleh, M., & Sotoudeh Alambaz, F. (2009). Methods and Techniques in Use of Collective Memory for Increasing Sustainability of Urban Environment. Proceedings of Second International conference on whole life urban sustainability and its assessment, Loughborough University.
-         Hull, R. B., Lam, M., & Vigo, G. (1994). Place Identity: Symbols of self in the urban fabric. Landscape and Urban Planning, 2-3, 109-120.
-         Kerlinger, F. N., & Lee, H. B. (2000). Foundations of behavioral research (4th ed.). Holt, NY: Harcourt College Publishers.
-         Lak, A., & Hakimian, P. (2019). Collective memory and urban regeneration in urban spaces: Reproducing memories in Baharestan Square, city of Tehran, Iran. City, Culture and Society, 18, Article 100290, https://doi.org/10.1016/j.ccs.2019.100290.
-         Levy, Y., & Ellis, T. J. (2006). A systems approach to conduct an effective literature review in support of information systems research. Informing Science Journal, 9, 181-212.
-         Linkoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic Inquiry. Beverly Hills, CA: Sage.
-         Lowenthal, D. (2015). The Past is a Foreign Country. Cambridge: Cambridge University Press.
-         Malinski, V. M. (2004). Nursing theory-based research: Parse’s theory. Nursing Science Quarterly, 3, 201-207.
-         Peirce, C. S. (1932). Collected Papers of Charles Sanders Peirce, Volume I and II: “Principles of Philosophy and Elements of Logic” (Editors: Hartshorne, C., & Weiss, P.). Cambridge, Massachusetts, USA: Belknap Press of Harvard University Press.
-         Rossi, A. (1982). The Architecture of the city. Cambridge, Massachusetts, USA: MIT press.
-         Sternberg, R. J. (2007). The importance of problem-driven research: Bringing Wachtel's argument into the present. Applied and Preventive Psychology, 1, 37-38.
-         Tracy, S. J. (2007). Taking the plunge: A contextual approach to problem-based research. Communication Monographs, 1, 106-111.
-         University of Salford (2018). Guidance on Writing a Research Proposal. Retrieved February, 2018 from:           https://beta.salford.ac.uk/sites/default/files/2018-10/Writing-a-Research-Proposal-Guidance.pdf.
-         Verran, J. A. (1997). The value of theory-driven (rather than problem-driven) research. Seminars for Nurse Managers, 4, 169-172.