مورخان معماری ایران و مسئله دوره‌بندی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، استان تهران، شهر تهران

2 دانشیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، استان تهران، شهر تهران

چکیده

موضوع هر مطالعه تاریخیْ زمانمند و ازاینرو در معرض تغییر است. مورخ برای تبیین تغییرات موضوع از نوعی طبقهبندی زمانی یا «دورهبندی» بهره میگیرد. هریک از مورخانی که تاکنون درباره معماری ایران نوشتهاند، بر اساس مفروضاتشان، این معماری را به شکلی دورهبندی کردهاند. هدف این مقاله روشن کردن انواع دورهبندیهای بهکاررفته در تاریخنامههای معماری ایران و مبادی و پیامدهای آنها است. بدین منظور از نگاه مورخان به «تغییر» در معماری ایران و علتهای آن و همچنین از تأثیری که تلقی آنها درباره چیستی موضوعشان، یعنی «معماری ایران» بر دورهبندی داشته است پرسیدیم و برای آن، با استفاده از روشهای متنمحور به تاریخنامهها مراجعه کردیم و نشان دادیم مورخان تغییر حکومت را مهمترین عامل تغییر معماری ایران دانستهاند و بنابراین آن را معیار دورهبندی قرار دادهاند. همچنین معماری ایران را مظهر فرهنگ و تمدن ایرانی و امری پیوسته تلقی کردهاند. نشان دادیم پیامد این رویکرد در دورهبندی، در کنار امکانهایی که فراهم میسازد، نادیده ماندن برخی برهههای زمانی یا آثار معماری است و بهعلاوه، اکتفا به دورهبندی رایج تبیینهای جایگزینی را که مبتنی بر سایر عوامل مؤثر بر معماری ایران باشد ناممکن میکند. 

کلیدواژه‌ها


-  استنفورد، مایکل (۱۳۸۲). درآمدی بر فلسفه تاریخ (مترجم: احمد گلمحمدی). تهران: نی.
-  بانیمسعود، امیر (۱۳۸۸). معماری معاصر ایران؛ در تکاپوی بین سنت و مدرنیته. تهران: هنر معماری قرن.
-  باور، سیروس (۱۳۸۸). نگاهی به پیدایی معماری نو در ایران. تهران: فضا.
-  پوپ، آرتر آپم (۱۳۸۲). معماری ایران (مترجم: غلامحسین صدری افشار). تهران: اختران.
-  پوپ، آرتر آپم و اکرمن، فیلیس (۱۳۸۷). سیری در هنر ایران. از دوران پیش از تاریخ تا امروز، جلدهای اول تا سوم، ویرایش زیر نظر سیروس پرهام. تهران: علمی و فرهنگی.
-  پیرنیا، محمدکریم (۱۳۸۰). سبکشناسی معماری ایرانی (تدوین: غلامحسین معماریان). تهران: پژوهنده.
-  تقوینژاد دیلمی، محمدرضا (۱۳۶۳). معماری، شهرسازی و شهرنشینی ایران در گذر زمان. تهران: فرهنگسرا.
-  رجبی، پرویز (۱۳۵۵). معماری ایران در عصر پهلوی. تهران: دانشگاه ملی ایران.
-  قبادیان، وحید (۱۳۹۲). سبکشناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. تهران: علم معمار.
-  قیومی بیدهندی، مهرداد (۱۳۸۶). مزاج دهر. نظریه حیات زمانه در دورهبندی تاریخ معماری ایران. گلستان هنر، ۷، ۵-۱۲.
-  کرسول، کی.ای.سی. (۱۳۹۳). گذری بر معماری متقدم مسلمانان (مترجم: مهدی گلچینعارفی). تهران: فرهنگستان هنر.
-  کیانی، محمدیوسف (۱۳۷۴). تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی. تهران: سمت.
-  کیانی، مصطفی (۱۳۸۳). معماری دوره پهلوی اول؛ دگرگونی اندیشهها در پیدایش و شکلگیری معماری دوره بیستساله معاصر ایران ۱۲۹۹-۱۳۲۰تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
-  گدار، آندره (۱۳۴۵). هنر ایران (مترجم: بهروز حبیبی). تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
-  گرهارد، دیتریچ (۱۳۸۴). دورهبندی در تاریخ (مترجم: بیتا پوروش). گلستان هنر، ۱، ۱۶۰-۱۶۸.
-  گلدار، فاطمه (۱۳۹۱). تبیین مبنایی نظری برای دورهبندی تاریخ معماری ایران. رساله دکتری معماری، دانشگاه شهیدبهشتی تهران.
-  گیرشمن، رومن (۱۳۳۶). ایران از آغاز تا اسلام (مترجم: محمد معین). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-  گیرشمن، رومن (۱۳۷۹). بیشاپور، دوره دوجلدی (مترجم: اصغر کریمی). تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
-  گیرشمن، رومن (۱۳۴۶). هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی (مترجم: عیسی بهنام). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-  مختاری، اسکندر (۱۳۹۰). میراث معماری مدرن ایران. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
-  مصطفوی، محمدتقی (۱۳۴۶). نگاهی به هنر معماری ایران. تهران: شرکت سهامی سیمان.
-  منصوربخت، قباد (1387). بنیانهای مفهومی دورهبندی تاریخ ایران. کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، 126، ۳۴-۴۳.
-  نصیری انصاری، محمود (۱۳۵۰). سیری در معماری ایران. تهران: هنرسرای عالی.
-  ویلبر، دونالد (۱۳۴۶). معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان (مترجم: عبدالله فریار). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-  ویلبر، دونالد و گلمبک، لیزا (۱۳۷۴). معماری تیموری در ایران و توران. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
-  هرتسفلد، ارنست (۱۳۸۱). ایران در شرق باستان (مترجم: همایون صنعتیزاده). تهران: پژوهشگاه علومانسانی و مطالعات فرهنگی.
-  هرتسفلد، ارنست (۱۳۵۴). تاریخ باستانی ایران بر بنیاد باستانشناسی. تهران: انجمن آثار ملی،.
-  هیلنبراند، روبرت (۱۳۸۰). معماری اسلامی شکل، کارکرد، معنی (مترجم: باقر آیتاﷲزاده شیرازی). تهران: روزنه.
 
-   Conway, H., & Rowan, R. (2005). Understanding architecture: An introduction to architecture and architectural history (2nd Ed.). New York: Routledge. 
-   Leach, A. (2010). What is architectural history? Cambridge: Polity.
-   Schapiro, M., Janson, H. W., & Gombrich, E. H. (1970). Criteria of Periodization in the History of European Art. New Literary History, 1(2), 113- 125.