تأثیرشناسی مداخلات شهری بر خاطرات جمعی جامعه بومی در بازار تاریخی مشهد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد مرمت و احیا بناها و بافت‌های تاریخی، دانشگاه هنر، استان تهران، شهر تهران

2 استادیار گروه آموزشی مرمت و احیا بناها و بافت‌های تاریخی، دانشگاه هنر، استان تهران، شهر تهران

چکیده

بافت تاریخی مشهد با توجه به آسیبهای فراوانی که در طول زمان و به علتهای مختلف ناشی از مداخلات شهری به خود دیده است، درحال تخریب بوده و نیازمند حفاظت و برنامهریزی اصولی در راستای احیا و حفظ ارزشهای ملموس و ناملموس بهجای مانده در آن است. هدف این پژوهش ایجاد معرفت نسبت به ارزشهای مرتبط با نقش فرهنگی- تاریخی بازار قدیم مشهد در ذهن و خاطر ذیمدخلان است. پژوهش حاضر مبتنی بر راهبرد کیفی است و با شیوه تحلیل تجربه به بررسی تأثیر مداخلات شهری بر خاطرات جمعی جامعه بومی محدوده بازار بزرگ تاریخی مشهد پرداخته است. به این منظور، از طریق پرسشگری نیمهباز شامل طرح سؤال و مصاحبه به نگرشسنجی جامعه بومی بازار تاریخی مشهد (شامل بازاریان اصیل) پرداخته شده است. از عوامل تأثیرگذار بر پایداری حس مکان و حس تعلق در مخاطبان یک ساختار تاریخی مانند بازار، خاطرات جمعی است که از طریق افزودن معنی به مکان، سبب ارتقای هویت مکانی، دلبستگی افراد به محیط و ایجاد بستر تعاملات افراد یک اجتماع با حوزههای کالبد، تصورات، فعالیت و رخدادهای موجود در مکان میگردد. نتایج بهدست آمده در این پژوهش نشان میدهد نحوه تأثیرگذاری مداخلات شهری صورت پذیرفته در بخش بهجای مانده از بازار تاریخی شهر مشهد (بازار فرش) در هر چهار حوزه مورد بررسی، منفی و در معدود مواردی خنثی بوده است.

کلیدواژه‌ها


-  آزاد، زهرا، و پرتوی، پروین (1392). بررسی تطبیقی جایگاه میادین تهران در حفظ و ارتقای خاطره جمعی شهروندان. فصلنامه مطالعات شهری، 4، 1-12.
-  اسمعیلیان، سحر، و پورجعفر، محمدرضا (1392). در جستجوی معیارهای شکلدهنده شبکه فضاهای شهری در بافتهای تاریخی ایران. مدیریت شهری، 31، 65-81.
-  تاجبخش، گلناز (1383). والتر بنیامین: دگرگونی تجربه و خاطره در عصر جدید و کلانشهر مدرن. نشریه هنرهای زیبا، 20، 5-16.
-  حائری، محمدرضا (1368). خدمات شهری در بافتهای تاریخی. مجموعه مقالات بافتهای شهری. همایش تخصصی بافتهای شهری. مشهد: وزارت مسکن و شهرسازی.
-  توکلیان فردوسیه، مریم، اسماعیلپور، نجما، و نقصان محمدی، محمدرضا (1395). بازطراحی بازار مبتنی بر قابلیت شکلگیری و ثبت خاطره جمعی نمونه موردی: بازار خان شهر یزد. باغ نظر، 39، 45- 56.
-  حبیبی، محسن (1378). فضای شهر، حیات واقعهای و خاطره جمعی. نشریه صفه، 28، 16-21.
-  حبیبی، محسن (1379). جامعه مدنی و حیات شهری. مجله هنرهای زیبا، 7، 21-33.
-  حناچی، پیروز، و پورسراجیان، محمود (1391). احیای بافت شهری تاریخی (با رویکرد مشارکت). تهران: دانشگاه تهران.
-  حسینیکومله، مصطفی (1388). مدیریت خاطره جمعی به کمک طراحی شهری (نمونه موردی: ناحیه تاریخی لاهیجان). پایاننامه کارشناسی ارشد طراحی شهری، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
-  حسینی کومله، مصطفی، و علمباز، ستوده (1392). نقش خاطره جمعی در باززندهسازی بافتهای شهری (ارائه راهکار در خصوص ناحیه تاریخی لاهیجان). مجله هنرهای زیبا، 4 ، 79-92.
-  خاور، خسرو (1383). شهرها و خاطره جمعی. مجله رایانه، معماری، ساختمان، 3، 112-114.
-  سلطانزاده، حسین (1383). روند شکلگیری شهر و مراکز مذهبی ایران. تهران: نشر آگاه.
-  شعله، مهسا (1385). دروازههای قدیم در خاطره جمعی شهر معاصر ریشهیابی رشتههای خاطرهای. مجله هنرهای زیبا، 27، 17-26.
-  عباسزادگان، مصطفی، و آذری، عباس (1388). بررسی نقش فضایی بازار در ساختار شهرهای ایرانی. فصلنامه شهرسازی و معماری آبادی (ویژه بازارها و فضاهای تجاری)، ۱۹(64) ، 26-32.
-  فدایینژاد، سمیه، و کرمپور، کتایون (1385). تحلیل تأثیر تحولات کالبدی بر پیکره بافت محله عودلاجان (از دوره قاجار تا به امروز). مجله هنرهای زیبا، 28، 65-74.
-  فلامکی، محمد منصور (1371). شکلگیری معماری در تجارب ایران و غرب. تهران: نشر فضا.
-  محمدی، ندا، تقیپور، ملیحه، و دارایی، زهرا (1394). نقش خاطره جمعی بر حفاظت و نگهداری محلات تاریخی (محله لب آب شیراز). سومین کنگره بینالمللی مهندسی عمران، معماری و توسعه شهری، تهران.
-  میرمقتدایی، مهتا (1388). معیارهای سنجش امکان شکلگیری، ثبت و انتقال خاطرات جمعی در شهر. مجله هنرهای زیبا، 37، 5-16.
 
-   Abd Elrahman, S., & Randa, A. M. (2016). The post-revolutionary effect on the urban harmony of Cairo’s built environment in Relation to the Collective Memory of the Population. Ain Shams Engineering Journal, 7, 1099-1106.
-   Alpay, B. U. (2017). The Importance of Conservation of Urban Identity and Memory in Spatial Planning: An Assessment of Yassiada. GBER Special Edition, 9 – 22.
-   Benjamin, W. (1989). Reflections (Edited by Peter Demetz). New York: Schocken Books.
-   Ehab Kamel, A. (2015). What to Conserve? Heritage, Memory, and Management of Meanings. International Journal of Architectural Research, 9(1), 67-76.
-   Gutierrez, E. (2012). Memories without place. USA: Black-well Publishing.
-   Lewicka, M. (2008). Place Attachment, Place Identity and Place Memory: Restoring the Forgotten City Past. Journal of Environmental Psychology, 28, 1-23.
-   Loughran, K., Fine G. A., & Hunter, M. A. (2015). Urban Spaces, City Cultures, and Collective Memories (193-204), in the Routledge International Handbook of Memory Studies, eds. Anna Lisa Tota and Trever Hagen. New York: Routledge. 
-   Lynch, K. (1972). What Time is This Place. Cambridge, Mass: MIT Press.
-   Misztal, B. A. (2009). Durkheim on Collctive Memory. Journal of Classical Sociology, 3(2), 123-143.
-   Olick, J. K., & Rajiv, S. (2008). Collective Memory, The International Encyclopedia of the Social Siences, 2nd edition, edited by William A. Darity, Jr, 7-8. Detroit: Macmilan Refrences USA.
-   Olick, J. K., & Robbins, J. (1998). Social Memory Studies: From Collective Memory to the Historical Sociology of Mnemonic Practices. Annu.Rev. Socia, 24, 105- 140.
-   Paez D., Besabe N., & Gonzalez J. L. (1997). Social processes and collective memory: A cross-cultural approach to remembering political events. In JW Pennebaker, D Paez & B Rime (Eds.), Collective Memory of Political Events (147–174). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum.
-   Serageldin, I., Shluger, E., & Martin Brow, J. (2001). Historic Cities and Sacred Sites: Cultural Roots for Urban Futures. Washington, D.C.: World Bank Publications. 
-   Wertsch, J. V., & Roedifer III, H. L. (2008). Collective Memory: Conceptual Foundations and Theoretical Approaches. Memory, 16(3), 318-326.