بازخوانی نظریه سینومرفی (هم‌ساختی) در معماری بازار محلی ایرانی بررسی موردی: بازار تجریش تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار، گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استاد، گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

مقابله با افول کارکردی بازارهای محلی- تاریخی بهعنوان قرارگاههای جمعی که با الگوهای رفتاری روزمره پیوند عمیق دارند، نیازمند اتخاذ رویکردی اکولوژیک و بررسی پیوندهای محیط- رفتار است. هدف این نوشتار، ارائه مدلی برای تحلیل میاندانشی محیط انسانساخت جمعی از طریق بازخوانی «نظریه سینومرفی» راجر بارکر و بهکارگیری آن در تحلیل بازار محلی تجریش بهعنوان یک قرارگاه سرزنده است. این پژوهش با رویکردی کیفی به روش تحلیل محتوا در بخش اول و روش توصیفی- تحلیلی و قومنگاری در بخش دوم بهانجام رسیده و با کمک فنون برداشت میدانی در چهار مقطع زمانی به مشاهده مستقیم 16 الگوی رفتاری در بازار تجریش پرداخته است. بهعلاوه، این محیط اکولوژیک براساس الگویی متشکل از چهار ساختار بنیادی و سه مؤلفه زیرمجموعه آنها تحلیل گردیده و به روش استدلال و استنتاج منطقی در 26 گزاره، تأثیر شش پیوند ساختاری بر وقوع انواع رفتارها بررسی شده است. بنابه یافتههای پژوهش، پیوند ساختارهای کالبدیاجتماعی بازار تجریش بهنحو مشهودتری در جهتدهی رفتارها دخالت دارد و راهبردهای خلاقانه رفتاری، نشاندهنده عدم سینومرفی ساختار کالبدی با الگوهای رفتاری ایستا است. بهبود قابلیت فرم جدارههای درونی و امکانات فضاهای باز پیرامونی راهکاری برای رفع این معضل است. در مجموع، شناسایی موانع انطباقپذیری ساختارهای کالبدی با الگوهای رفتاری جدید برای احیای بازارهای تاریخی، تدوین قالبهای مشاهدهای دقیقتر نسبتهای کالبدی- رفتاری و واردکردن شاخصهای رفتاری به الگوهای انتزاعی از الزامات پژوهش در حوزه طراحی محیطی محسوب میگردند.

کلیدواژه‌ها


-  باغبه، کاوه، پورجعفر، محمدرضا، و رنجبر، احسان (1393). تحلیل و ارزیابی فعالیت نشستن در فضاهای شهری بررسیمورد ی: میدانچه تئاتر شهر تهران. نامه معماری و شهرسازی، 7(13)، 113-131.
-  پاکنژاد، نوید، و لطیفی، غلامرضا (1397). تبیین و ارزیابی تأثیرات مؤلفههای محیطی بر شکلگیری الگوهای رفتاری در فضاهای شهری (از نظریه تا عمل: مطالعه میدان تجریش). باغ نظر، 15(69)، 51-66. 
-  جیکوبز، جین (1388). مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی (مترجمان: حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی). تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
-  حبیبی، میترا، و برزگر، سپیده (1397). معیارهای ضربآهنگکاوی زندگی روزانه در تولید اجتماعی فضای شهری با تکیه بر تجارب پژوهشی. صفه،28(2)، 47-63.
-  دلاکه، حسن، بهزادفر، مصطفی، قلعهنویی، محمود، و بختیارینصرآبادی،آمنه (1396). بازشناسی الگوهای رفتاری در میدان انقلاب اصفهان. مطالعات محیطی هفتحصار، 6(21)، 95-111.
-  سلطانزاده، حسین(1380). بازارهای ایرانی (ویرایش پنجم: 1393). تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
-  سرائی، محمدحسین (1389). تحولات بازارهای ایرانی اسلامی (مطالعهمورد ی: بازار یزد). فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1(2)، 25-37 . 
-  شاهچراغی، آزاده، و بندرآباد، علیرضا (1394). محاط در محیط: کاربرد روانشناسی محیطی در معماری و شهرسازی. تهران: انتشارات سازمان جهاد دانشگاهی تهران.
-  ضرغامی، اسماعیل، و بهروز، سیدمحمد (1394). نقش و مفهوم فضا در بازآفرینی نظریه معماری و علوم اجتماعی. فصلنامه مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی، 7(2)، 81-99.
-  عسگری، علی، نصیرسلامی، سیدمحمدرضا، سلطانزاده، حسین، و هاشمنژادشیرازی، هاشم (1396). معماری مصرفی تحلیلی معناشناختی بر پدیده مصرف در مراکز بزرگ خرید شهری. باغنظر، 15(59)، 17-28.
-  غفاری، علی، دوستی، فاطمه، بهزادفر، مصطفی، و وریجکاظمی، عباس (1397). تولید فضاهای همگانی معاشرتپذیر در محله؛ بافت میانی شهر تهران. صفه، 28(1)، 69-84.
-  قاریپور، محمد (1396). بازار در شهر اسلامی طراحی، فرهنگ و تاریخ (مترجم: خیزران اسماعیلزاده). اصفهان: انتشارات نقش مانا، گروه پژوهشی معمارنت.
-  قلعهنویی، محمود، و جبلعاملیان، نیلوفر (1397). شناسایی مؤلفههای زمانی مؤثر در طراحی شهری حضورپذیر. صفه، 28(4)، 59-78.
-  گل، یان، و سوار، بریجیت (1393). چگونه زندگی همگانی را مطالعه کنیم (مترجمان: مصطفی بهزادفر، محمد رضاییندوشن و احمد رضاییندوشن). تهران: علم معمار رویال.
-  گلرخ، شمین (1391). قرارگاه رفتاری: واحدی برای تحلیل محیط (ویرایش اول). تهران: انتشارات آرمانشهر. 
-  لنگ، جان (1391). آفرینش نظریه معماری نقش علوم رفتاری در طراحی محیط (مترجم: علیرضا عینیفر). تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران.
-  نصرتی، روح الله (1394). مطالعه انسانشناختی بحرانهای اقتصاد سنتی در گذار به موقعیت جدید (مطالعهمورد ی بازار سنتی تهران). پژوهشهای انسانشناسی ایران، 5(2)، 267-286.
-  نورمحمدزاد، حسین، و مکینیری، ثریا (1397). تألیف راهنمای طراحی ساخت کالبد بازار همساخت با الگوهای رفتار خریدوفروش کنشگران آن نمونهموردی: ساخت کالبد بازار اعراب شهر اهواز. معماری و شهرسازی ایران، 9(16)، 169-184. 
-  وایت، ویلیام اچ (1392). زندگی اجتماعی در فضاهای شهری کوچک (مترجمان: میترا حبیبی و محمدهادی غیائی). تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
-  وریجکاظمی، عباس (1392). پرسهزنی و زندگی روزمره ایرانی. تهران: انتشارات فرهنگ جاوید.
-   Abioso, W. S., & Triyadi, S. (2017). The Behavior-Milieu Synomorphy of Communal Space in Desa Adat Tengnan Pegringsingan Bali Indonesia. International Journal of Architecture Arts and Applications, 3(2), 11-20. 
-   Azab, N. (2000). Beyond The Gap: An Optimistic Re-Visit To Behavior Setting Theory. Beirut Arab University Journal, Retrieved June 15, 2017from http://www.academia.edu/11504767/Behavioral_Settings.
-   Bonnes, M., & Secchiaroli, G. (1995). Environmental psychology: A psycho-social introduction. (C. Montagna, Trans.) London Thousand Oaks New Delhi: SAGE publications. 
-   Eklund, S., & Scott, M. (1985). Barker's Behavior Setting Theory: a Useful Conceptual Framework for Research on Educational Administration. Journal of Educational Administration, 23(1), 82-90.
-   Francovich, C. (2008). Exploring Leadership Influence Behaviors in the Context of Behavior Settings. International Journal of Leadership Studies, 4(1), 38-50.
-   Gibson, J. J. (1975). Affordances and behavior. In E. S. Reed & R. Jones (eds.), Reasons for Realism: Selected Essays of James J. Gibson (410-411). Lawrence Erlbaum, Hillsdale, NJ, 1 edn.
-   Heft, H., Hoch, J., Edmunds, T., & Weeks, J. (2014). Can the Identity of a Behavior Setting Be Perceived Through Patterns of Joint Action? An Investigation of Place Perception. Behavioral Sciences, 4(4), 371-393.
-   Perkins, D., Burns, T., Perry, J., & Nielsen, K. (1988). Behavior setting theory and community psychology: An analysis and critique. Journal of Community Psychology, 16(4), 355-372.
-   Popov, L., & Chompalov, I. (2012). Crossing Over: The Interdisciplinary Meaning of Behavior Setting Theory. International Journal of Humanities and Social Science, 2(19 (Special Issue)), 18-27.
-   Salehinia, M., & Memarian, G. (2012). Sociopetaloid of architecture space; Synthesis and synomorphy of humane-physical factors. International Journal of Architectural Engineering & Urban Planning, 22(1), 7-19.
-   Schoggen, P. (1983). Behavior settings and the quality of life. Journal of Community Psychology, 11(2), 144-157.
-   Scott, M. M. (2005). A powerful theory and a paradox: Ecological psychologists after Barker. Environment and Behavior, 37(3), 295-329.
-   Tuan, Y. F. (1972). Environmental Psychology: A Review. Geographical Review, 62(2), 245-256.
-   Walsh, W. B. (1973). Theories of Person-Environment Interaction: Implications for the college student.Monograph.Iowa City, Iowa: American College Testing Program (ACT), Research and Development division.
-   Wicker, A. W. (1972). Processes which mediate behavior-environment congruence. Behavioral Science, 17(3), 265-277.