تعامل ساختار مرکز پایتخت و جلفای نو در توسعه اصفهان در دوره شاه‌عباس اول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری رشته مرمت ابنیه و احیا بافت‌های تاریخی، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، استان اصفهان، شهر اصفهان

2 دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، استان اصفهان، شهر اصفهان

3 استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا همدان، استان همدان، شهر همدان

4 استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، استان اصفهان، شهر اصفهان

چکیده

هسته اولیه محله جلفای اصفهان با حمایت شاه‌عباس اول (996-1038ق) توسط تجار و افراد سرشناس ارمنی ساخته شد و به‌تدریج توسعه و اعتبار یافت. این محله بزرگ که در گزارش جهانگردان از آن با عناوین «شهرک»، «دهکده» و «محله» یاد شده، در تنوع و ترقی پایتخت نقش مؤثر داشت. شکل هندسی و ساختار آن با بخش‌هایی از توسعه پایتخت قابل مقایسه و حاکی از گونه‌ای تأثیرپذیری و تأثیرگذاری است. شناخت شکل این ساختار به‌عنوان منابع الهام‌بخش و اثرگذار در همبستگی بیشتر طرح‌های شهری از جمله مرمت شهری جلفای نو می‌تواند پرکاربرد باشد. این پژوهش در پی پاسخ دادن به این پرسش است که اصول مشترک توسعه و ساختار کالبدی-فضایی پایتخت و جلفای نو چه بوده است؟ بررسی ریخت دو ساختار کالبدی-فضایی اصفهان و جلفای نو در مقام پایتخت شاه‌عباس اول، شناسایی اصول مشترک و تبیین آن اصول، هدف پژوهش است. این پژوهش در چارچوب مطالعات کیفی و روش آن تاریخی-تفسیری و تحلیلی است. گردآوری داده‌ها از مطالعات پژوهش‌های معاصر، متون و اسناد تاریخی حاصل شده است. یافته‌های پژوهش، اصول پنج‌گانه‌ای را از شواهد ساختاری و متون تاریخی استخراج می‌کند که شامل لایه‌های متعدد مؤثر بر ریخت ساختارهای مذکور و همبستگی میان اجزا آنها است. نتیجه پژوهش حاکی از وجود ارتباط معنایی ساختاری میان هر دو بخش به‌عنوان جزءهایی از یک طرح کلی است.
هسته اولیه محله جلفای اصفهان با حمایت شاه‌عباس اول (996-1038ق) توسط تجار و افراد سرشناس ارمنی ساخته شد و به‌تدریج توسعه و اعتبار یافت. این محله بزرگ که در گزارش جهانگردان از آن با عناوین «شهرک»، «دهکده» و «محله» یاد شده، در تنوع و ترقی پایتخت نقش مؤثر داشت. شکل هندسی و ساختار آن با بخش‌هایی از توسعه پایتخت قابل مقایسه و حاکی از گونه‌ای تأثیرپذیری و تأثیرگذاری است. شناخت شکل این ساختار به‌عنوان منابع الهام‌بخش و اثرگذار در همبستگی بیشتر طرح‌های شهری از جمله مرمت شهری جلفای نو می‌تواند پرکاربرد باشد. این پژوهش در پی پاسخ دادن به این پرسش است که اصول مشترک توسعه و ساختار کالبدی-فضایی پایتخت و جلفای نو چه بوده است؟ بررسی ریخت دو ساختار کالبدی-فضایی اصفهان و جلفای نو در مقام پایتخت شاه‌عباس اول، شناسایی اصول مشترک و تبیین آن اصول، هدف پژوهش است. این پژوهش در چارچوب مطالعات کیفی و روش آن تاریخی-تفسیری و تحلیلی است. گردآوری داده‌ها از مطالعات پژوهش‌های معاصر، متون و اسناد تاریخی حاصل شده است. یافته‌های پژوهش، اصول پنج‌گانه‌ای را از شواهد ساختاری و متون تاریخی استخراج می‌کند که شامل لایه‌های متعدد مؤثر بر ریخت ساختارهای مذکور و همبستگی میان اجزا آنها است. نتیجه پژوهش حاکی از وجود ارتباط معنایی ساختاری میان هر دو بخش به‌عنوان جزءهایی از یک طرح کلی است.

کلیدواژه‌ها


-    اسپیرن، آن‌ویستون (1378). زبان منظر، ترجمه سید حسین بحرینی و بهناز امین زاده، مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
-    اسکندربیگ ترکمان (1382). تاریخ عالم آرای عباسی، به کوشش ایرج افشار، چاپ سوم، انتشارات امیرکبیر، تهران.
-    افوشته‌ای‌نطنزی، محمودبن‌هدایت‌الله (1373). نقاوه الآثار فی ذکر اخبار در تاریخ صفویه، به اهتمام دکتر احسان اشراقی، چ2، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
-    اعرابی‌هاشمی، شکوه‌السادات (1394). ارامنه جلفای نو در عصر صفوی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران.
-    اولئاریوس، آدام (1369). سفرنامه آدام اولئاریوس، اصفهان خونین، ج2، ترجمه مهندس حسین کردبچه. انتشارات شرکت کتاب برای همه.تهران.
-    اهری، زهرا و حبیبی، سید محسن (1380). مکتب شهرسازی در اصفهان، دانشگاه هنر، تهران.
-    بلان، لوسین لوئی (1375). زندگی شاه‌عباس، ترجمه ولی‌الله شادان، انتشارات اساطیر، تهران.
-    بلو، دیوید (1395). شاه‌عباس پادشاه بی‌رحمی که به اسطوره مبدل گشت، ترجمه خسرو خواجه‌نوری، موسسه انتشارات امیرکبیر، تهران.
-    پطروشفسکی، ایلیا پاولیچ (1354). اسلام در ایران، ترجمه کریم کشاورز، انتشارات پیام، تهران.
-    پورمحمدی، محمدرضا؛ حیدری، محمدجواد؛ جمالی، سیروس (1390). «واکاوی مکتب‌های مورفولوژی شهری»، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 2(5)، 1-15.
-    تاورنیه، ژان‌باتیست (1383). سفرنامه تاورنیه، ترجمه حمید ارباب شیرانی، چاپ اول، انتشارات نیلوفر، تهران.
-    جنابدی، میرزابیگ (1378). روضه الصفویه، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، چاپ اول، انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار، تهران.
-    حبیبی، سیدمحسن (1375). از شار تا شهر-تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
-    حق‌نظریان، آرمن (1385). کلیساهای ارامنه جلفای نو اصفهان، ترجمه نارسیس سهرابی ملایوسف، انتشارات فرهنگستان هنر، تهران.
-    درهوهانیان، هاروتون (1379). تاریخ جلفای اصفهان، ترجمه لئون میناسیان و محمدعلی موسوی فریدنی، نشر زنده‌رود با مشارکت انتشارات نقش خورشید، اصفهان.
-    دلاواله، پیترو (1380). سفرنامه پیترو دلاواله، ترجمه محمود بهفروزی، چاپ اول، نشر قطره، تهران.
-    سیرو، ماکسیم (1357). راههای باستانی ناحیه اصفهان و بناهای وابسته بآنها، ترجمه مهدی مشایخی، سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، تهران.
-    شاردن، ژان (1393). سفرنامۀ شاردن، ج4، ترجمه اقبال یغمایی، چاپ دوم، انتشارات توس، تهران.
-    عالمی، مهوش (1385). «باغ‌های دوره صفوی: گونه‌ها و الگوها»، ترجمه محسن جاوری، گلستان هنر، 5، 72-91.
-    عالمی، مهوش (1387). «باغ‌های شاهی صفوی، صحنه‌ای برای نمایش مراسم سلطنتی و حقانیت سیاسی»، ترجمه مریم رضایی‌پور و حمیدرضا جیحانی، گلستان هنر، 12، 47-68.   
-    فیشر، ویلیام‌بین (1389). تاریخ ایران کمبریج. ج1، سرزمین ایران، ترجمه تیمور قادری، انتشارات امیرکبیر، تهران.
-    فیگوئروا، دن گارسیا دسیلوا (1363). سفرنامه، ترجمه غلامرضا سمیعی، چاپ اول، نشر نو، تهران.
-    کاراپتیان، کاراپت (1385). خانه‌های ارامنه جلفای نو اصفهان، ترجمه مریم قاسمی سیچانی، انتشارات فرهنگستان هنر، تهران.
-    کمپفر، انگلبرت (1363). سفرنامه کمپفر، ترجمه کیکاووس جهانداری، چاپ سوم، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، تهران.
-    گوبه، هاینس (1365). «شهر اصفهان»، ترجمه کرامت‌الله افسر، نظری اجمالی به شهرنشینی و شهرسازی در ایران، به کوشش محمدیوسف کیانی، چاپ ارشاد اسلامی با همکاری «هما»، تهران.
-    منجم‌یزدی، ملاجلال‌الدین (1366). تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال‌الدین منجم، به کوشش سیف الله وحید نیا، چاپ اول، انتشارات وحید، تهران.
-    مهریار، محمد؛ فتح‌الله‌یف، شامیل؛ فخاری تهرانی، فرهاد؛ قدیری، بهرام (1378). اسناد تصویری شهرهای ایرانی دوره قاجار، چاپ اول، دانشگاه شهید بهشتی و سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه)، تهران.
-    والشر، هایدی (1387). «در میانه فردوس و دارالسلطنه، نشانه‌شناسی اصفهان صفوی»، ترجمه اردشیر اشراقی، گلستان هنر، 14، 40-54.
-    هردگ، کلاوس (1376). ساختار شکل در معماری اسلامی ایران و ترکستان. ترجمه محمدتقی‌زاده‌مطلق. نشر بوم، تهران.
-    هنرفر، لطف‌الله (1350). گنجینه آثار تاریخی اصفهان، چاپ دوم، چاپخانه زیبا، تهران.
 
-    Alemi, Mahvash. (1997). "The Royal Gardens of the Safavid Period: Types and Models.", Gardens in the Time of the Great Muslim Empires: Theory and Design, Edited by Attilio Petruccioli, E.J. Brill, New York, 72-96.
-    Alemi, Mahvash. (1986). "Chahar Bagh.”, Environmental Design, Edited by Attilo Petruccioli, Rome: Carucci Editions, 38-45.
-    Alvarez, Asunción; Ritchey, Tom. (2015). “Applications of General Morphological Analysis from Engineering Design to Policy Analysis. Acta Morphologica Generalis”, On-Line Journal of the Swedish Morphological Society, 4 (1), 1-40.
-    Coste, Pascal Xavier. (1840). Itinéraire de L’ambassade Française En Perse Sous M. Le Comte de Sercey, et Des Excursions Scientifiques Des Deux Artistes Attachés à Cette Mission, Par M. Pascal Coste, Architecte, Bibliotheque Municipale de Marseille, Marseille.
-    Fryer, John (1912). John Fryer’s East India and Persia. Vol. II, Edited with notes and introduction by William Crooke, Council of the Hakluyt Society, London.
-    Gauthier, Pierre and Gilliland, Jason. (2006). “Mapping Urban Morphology: a classification scheme for interpreting contributions to the study of urban from”. Urban Morphology, 10 (1), 41-50.
-    Khwairakpam, Doreshor; Rahul Singh, Waikhom; Naorem, Vickyson (2015). “Strategy for Urban Infrastructure Development in Identified Towns of Manipur State.” International Journal of Humanities and Social Science Invention, 4 (1), 42-50
-    Levy, Albert. (1999). “Urban morphology and the problem of the modern urban fabric: some questions for research”. Urban Morphology, 3, 79-85.
-    McChesney, Robert D. (1988). “Four Sources on Shah Abbas's Building of Isfahan.” Muqarnas, 5, 103-134.
-    Moudon, Anne Vernez. (1994). “Getting to Know the Built Landscape: Typomorphology”, K.A. Frank & L.H. Schneekloth (Eds.), Ordering Space: types in architecture and design, New York: Van Nostrand Reinhold, 289- 311.
-    Moudon, Anne Vernez. (1995). “Teaching Urban Form”, Journal of Planning Education and Research, 14, 123-133.
-    Moudon, Anne Vernez. (1997). “Urban morphology as an emerging interdisciplinary field”. Urban Morphology, 1, 3-10.
-    Panerai, P., Castex, J., Depaule, J.C. (2004). Urban Forms, The death and life of the urban block. English edition and original material by Ivor Samuels, Translated by Olga Vital Samuels: Oxford Architectural Press.
-    Shirazi, Bagher (1974). “Isfahan, the Old; Isfahan, the New”. Iranian Studies, vol. 7, part II, no. 3-4, 586-592.
-    Walcher, Heidi A. (2001). “Between Paradise and political capital: The semiotics of Safavid Isfahan”, Middle Eastern Natural Environment, Yale University, Bulletin103, 330-348.
-    Whitehand, Jeremy W. R. (2007). “Conzenian Urban Morphology and Urban Landscapes”, 6th International Space Syntax Symposium, Istanbul, ii01-ii09.