بررسی زمینه‌ها و ساختار تزیینات هندسی در آثار هنری ایران دوره سلجوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ رشتۀ هنر اسلامی، دانشگاه هنر، استان تهران، شهر تهران

2 دانشیار دانشکدۀ هنرهای کاربردی دانشگاه هنر، استان تهران، شهر تهران

3 استادیار دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، استان تهران، شهر تهران

چکیده

 
نقوش درهم‌بافتۀ هندسی، وجه مشترک بسیاری از تزیینات عصر سلجوقی است که هرچند در برخی از تألیفات مورخان هنر اسلامی به‌عنوان ویژگیِ هنر این عصر مورد تأکید قرار گرفته است، غالباً به دلیل تمرکز این منابع بر توصیفی کلی، بهره‌گیری از آنها به منظور شناخت دقیق ویژگی‌های این ساختار هندسی و درک تفاوت آن با اسلوب‌های به‌کار رفته در دیگر ادوار تاریخی را دشوار می‌سازد. از این رو، شناخت و تبیین ویژگی‌ها و جستجوی زبان هندسی موجود در تزیینات هنر سلجوقیان بزرگ، به‌عنوان یکی از خصوصیات هنر این دوره، هدف اصلی این پژوهش است. پژوهش حاضر با به‌کارگیری روش توصیفی-تحلیلی و گردآوری، تنظیم و دسته‌بندی اطلاعات تاریخ هنری و همچنین مراجعه به آثار، پیاده‌سازی نقوش و جستجوی اسلوب‌های ترسیمی و مطابقت آنها، تنظیم می‌گردد. گام نخست، بررسی و توضیح اسلوب هندسی شبکه است که در هنر دوران ماقبل سلجوقی نیز به چشم می‌خورد و پس از آن بررسی الگوی نوظهور هندسۀ پرگاری و شکوفایی و گسترش آن در عصر سلجوقی است. نتایج حاصل از پژوهش نشانگر به‌کارگیری این دو الگوی کهن و نو در کنار یکدیگر است که در هنر و معماری عصر سلجوقی، ساختار تزیینات هندسی این دوره را شکل داده است.
 

کلیدواژه‌ها


-   اتینگهاوزن، ریچارد و گرابار، اولگ (1391). هنر و معماری اسلامی 1، ترجمه دکتر یعقوب آژند، سمت، تهران.
-   اتینگهاوزن، ریچارد و گرابار، اولگ (1394). هنر و معماری اسلامی 1، ترجمه دکتر یعقوب آژند، سمت، تهران.
-   اتینگهاوزن، ریچارد و یارشاطر، احسان (1379). اوج‌های درخشان هنر ایران، ترجمه هرمز عبداللهی و رویین پاکباز، آگاه، تهران.
-   اردلان، نادر و بختیار، لاله (1390). حس وحدت، ترجمه ونداد جلیلی، علم معمار، تهران.
-   استروناخ، دیوید و یانگ، کایلر (1384). «سه آرامگاه برجی از دورۀ سلجوقی»، ترجمه مجید وهرام، بررسی‌های تاریخی، 23و 24: 398- 335.
-   اوزدورال، آلپای (1380). «عمر خیام و معماری»، ترجمه ناصر کنعانی، فرهنگ، 39و 40: 189- 254.
-   بورکهارت، تیتوس (1392). هنر اسلامی، ترجمه مسعود رجب نیا، سروش، تهران.
-   پوپ، آرتور و آکرمن، فیلیس (1387). سیری در هنر ایران، جلد سوم و هشتم، ترجمه سیروس پرهام، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
-   پوپ، آرتور (1389). شاهکارهای هنر ایران، ترجمه پرویز ناتل خانلری، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
-   پوپ، آرتور (1390). معماری ایران، ترجمه غلامحسین صدری افشار، دات، تهران.
-   تالبوت رایس، دیوید (1386). هنر اسلامی، ترجمه ماه ملک بهار، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
-   رئیس زاده، مهناز و مفید، حسین (1391). احیایِ هنرهایِ از یاد رفته، مولی، تهران.
-   قربانی، ابوالقاسم و شیخان، محمدعلی (1371). بوزجانی نامه، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، تهران.
-   کاتلی، مارگریتا و هامبی، لوئی (1394). هنر سلجوقی و خوارزمی، ترجمه یعقوب آژند، انتشارات مولی، تهران.
-   کرسول، کی.اس.سی (1393). گذری بر معماری متقدم مسلمانان، ترجمه مهدی گلچین عارفی، فرهنگستان هنر، تهران.
-   گرابار، اولگ (1379). شکل گیری هنر اسلامی، ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
-   گرابار، اولگ و دیگران (1391). معماری اسلامی، ترجمه اکرم قیطاسی، پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی، تهران.
-   هیلن برند، روبرت (1386). هنر و معماری اسلامی، ترجمه اردشیر اشراقی، روزنه، تهران.
-   هیل، درک و اولگ گرابار (1386). معماری و تزیینات اسلامی، ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
-   ماهرالنقش، محمود (1381). میراث آجرکاری ایران، سروش، تهران.
-   نجیب اغلو، گلرو (1389). هندسه و تزیین در معماری اسلامی، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی، روزنه، تهران.
-   Baer, E. (1998). Islamic Ornament, Edinburgh University Press, Edinburgh.
-   Lee, J. A. (1987). “Islamic Star Patterns”, Muqarnas, 4: 182-197.
-   Kaplan, C. S. & Salesin, D. H. (2004). “Islamic Star Patterns in Absolute Geometry”, ACM Transactions on Graphics, 23 (2): 97–119.
-   Wilkson, K. C. (1989). Nishapur: some Early Islamic Buildings and Their Decoration, The Metropolitan Museum of Art, New York.
-   Grabar, O. (1992). The Mediation of Ornament, The National Gallery of Art, Washington D. C.
-   Rugiadi, M. (2010). Decorazione Architettonica in Marmo Da Gazni (Afghanistan), Bologna.
-   Stronach, D., & Young Jr. T.C. (1966). “Three Seljuk Tomb Towers”, 4: 1-20.
-   Tabbaa, Y. (1986). The muqarnas dome: Its orgin and meaning, Muqarnas, Vol. 3, Leiden-Boston.
-   Tabbaa, Y. (2001). The Transformation of Islamic Art during the Sunni Revival, University of Washington Press Seattle and London.
-   Walch, M., & James, G. (2004). Islamic Art and geometric design, The Metropolitan Museum of Art, New York.