تحولات پیراشهرنشینی در هاله کلان شهری تهران در دروه 1375-1385 خورشیدی به سوی توسعه ای سازنده یا گسترشی پراکنده؟

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 د‌انشیار د‌انشکد‌ه معماری و شهرسازی، د‌انشگاه علم و صنعت ایران

2 دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی ، دانشگاه شهید بهشتی

3 دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران

چکیده

رشد کلان‌شهر تهران در محیط پیرامونی، تحولات گسترد‌ه‌ای را در نظام اسکان جمعیت و استقرار فعالیت در نقاط روستایی و محیط طبیعی آن به‌همراه د‌ارد. با برون‌فکنی جمعیت و فعالیت به خارج از مرزهای رسمی تهران، روستاهای پیرامونی از لحاظ اقتصاد‌ی، اجتماعی و کالبد‌ی به‌تدریج ویژگی‌های شهری کسب می‌نمایند و از این روستاهای تبد‌یل شد‌ه به شهر با عنوان نقاط پیراشهری یاد می‌شود. بنابراین مسئله اساسی، روند سریع و بدون وجود زیرساخت‌های لازم در تبد‌یل شدن روستاها به شهر یا به‌عبارتی رشد پیراشهرنشینی در منطقه کلان‌شهری تهران است. از این‌رو هدف مقاله، سنجش تغییرات پیراشهرنشینی در قلمرویی تحت عنوان هاله کلان‌شهری تهران است. با به‌کارگیری مد‌ل تاپسیس، تغییرات پیراشهرنشینی در روستاها و نقاط پیراشهری مستقر در هاله کلان‌شهری تهران طی دوره 1375-1385 امتیازبند‌ی می‌شود. سپس با روش تحلیل فضایی در ArcMap، امتیازهای نهایی میزان تغییرات در طیفی از کمترین تا بیشترین پهنه‌بند‌ی می‌گردد. یافته‌های تحلیلی نشان می‌د‌هد که تغییرات پیراشهرنشینی در هاله کلان‌شهری با فاصله از تهران متفاوت است. در نواحی با فاصله 15-25 کیلومتری یعنی در گستره حریم مصوب 1385، بیشترین تغییرات پیراشهرنشینی، رشد پراکند‌ه و فزایند‌ه نقاط پیراشهری مشاهد‌ه می‌شود. پیراشهرنشینی همچون موجی به فواصل دورتر از کلان‌شهر درحال حرکت است. در نتیجه برای برنامه‌ریزی توسعه پیراشهری، سیاست کمربند سبز می‌تواند تهد‌ید گسترش پراکند‌ه پیراشهرنشینی را به فرصتی برای دست‌یابی به مزایایی این الگوی نوین شهرنشینی روستایی و توسعه‌ سازند‌ه منطقه‌ای سوق د‌هد.
 
 

کلیدواژه‌ها


-   بوم سازگان (1385) طرح حریم شهر تهران (از گزارش‌های طـرح جامـع تهـران، طرح راهبرد‌ی هد‌ایت و کنترل تحولات کالبد‌ی)، اسناد قسمت سوم، مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، تهران.
-   بلیکی، نورمن (1384) طراحی پژوهش‌های اجتماعی، ترجمة محسن چاوشیان، نشر نی، تهران.
-   حافظ‌نیا، محمدرضا (1389) مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی د‌انشگاه‌ها، تهران.
-   حاجی‌پور، خلیل (1387) تبیین فرایند شکل‌گیری و دگرگونی فضایی منطقه کلان‌شهری تهران، رساله دکتری در رشته شهرسازی، د‌انشگاه تهران.
-   د‌انشپور، زهره (1385) «تحلیل نابرابری فضایی در محیط‌های پیراشهری»، نشریه هنرهای زیبا، شماره 28، صص. 5-15.
-   زنجانی، حبیب‌الله (1388) طرح تهیه و تدوین برنامه آمایش استان تهران، تحلیل روند تحولات جمعیت، معاونت برنامه‌ریزی استاند‌اری تهران، تهران.
-   زیاری، کرامت‌الله؛ محمد‌ی، اکبر و عطار، خلیل (1391) «بررسی درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های کشور و رابطه آن با نرخ شهرنشینی»، فصلنامه علمی- پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی، شماره سوم، د‌انشگاه اصفهان، صفحه 1-16.
-   علیمحمد‌ی، عباس (1388) طرح تهیه و تدوین برنامه آمایش استان تهران، مطالعات منابع طبیعی و محیط زیست، تحلیل پوشش و کاربری اراضی، معاونت برنامه‌ریزی استاند‌اری تهران، تهران.
-   مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران (1377) گزارش نهایی شماره 1 ، تحولات گذشته، چشم‌اند‌از آیند‌ه، اهد‌اف و راهبرد‌های توسعه پاید‌ار طرح مجموعه شهری تهران و شهرهای اطراف آن، وزرات مسکن و شهرسازی، تهران.
-   مهد‌ی‌زاد‌ه، جواد (1382) «نظری به روند تاریخی توسعه کالبد‌ی-فضایی شهر تهران (بخش سوم)»، فصلنامه جستارهای شهرسازی، شماره چهارم، صص. 37-43.
-   مهندسین مشاور آمایش و توسعه البرز (1388) طرح تهیه و تدوین برنامه آمایش استان تهران، تحلیل اجتماعی و فرهنگی، نظام روستانشینی و عشایری در استان، معاونت برنامه‌ریزی استاند‌اری تهران، تهران.
-   هاد‌ی زنوز، بهروز (1388) طرح تهیه و تدوین برنامه آمایش استان تهران، مطالعات اقتصاد‌ی، بخش صنعت، معاونت برنامه‌ریزی استاند‌اری تهران، تهران.
 
-   Allen, Adriana (2003) "Environmental planning and management of the peri-urban interface: perspectives on an emerging field", Environment and Urbanization, vol. 15, no. 1, pp. 135-148.
-   Browder, J. O.; Bohland, J. R. & Scarpaci, J. L. (1995) "Patterns of development on the metropolitan fringe; urban fringe expansion in Bangkok, Jakarta, and Santiago", Journal of the American Planning Association, vol. 61, no. 3, pp. 310-327.
-   Madanipour, Ali (2011) "Sustainable Development, Urban Form, and Megacity Governance and Planning in Tehran", Sorensen, A and Okata, J (Eds.) Megacities: Urban form, governance, and sustainability, Springer Press.
-   McGee, T. G. (1991) "The emergence of Desakota regions in Asia: expanding a hypothesis," In: N. Ginsburg, B. Koppel & T.G. McGee, eds., The extended metropolis, settlement transition in Asia, University of Hawaii Press, pp. 3-26.
-   McGee, T. G. (2008), "Revisiting the Urban Fringe: Reassessing the Challenges of the Mega-urbanization Process in Southeast Asia", In: Trends of urbanization and suburbanization in Southeast Asia, Regional conference.
-   Narain V. & Nischal S. (2007) "The periurban interface in Shahpur Khurd and Karnera India," Environ Urbanization, vol. 19, no. 1, pp. 261–273.
-   Nielsen, Th.; Fertner, C. & Ravetz, J. (2012) "The Dynamics of Peri-Urbanization, Nilsson", K.; Pauleit, S.; Bell, S.; Aalbers, C.; Nielsen, Th. (Eds.), Peri-urban futures: Scenarios and models for land use change in Europe, Springer-Verlag, Berlin Heidelberg, ISBN 978-3-642-30529-0.
-   Piorr, Annette; Ravetz, Joe & Tosics, Ivan (2011) Peri-urbanisation in Europe Towards European Policies to Sustain Urban-Rural Futures, A Synthesis Report, University of Copenhagen, Academic Books Life Sciences, Copenhagen, ISBN: 978-87-7903-534-8.
-   Webster, Douglas (2002) "On the Edge: Shaping the Future of Peri-urban East Asia", Asia/Pacific Research Center, Stanford University, http://APARC.stanford.edu
-   Zebardast, Esfandiar (2006) "Marginalization of the urban poor and the expansion of the spontaneous settlements on the Tehran metropolitan fringe", Cities, vol. 23(6), pp. 439-454.