مطالعۀ گِراوُرهای کُرنِلیس دو بروین از شیراز عصر صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه مطالعات معماری ایران، دانشکدۀ معماری و مرمّت، دانشگاه هنر شیراز، شیراز، ایران

چکیده

وضعیت شیراز در روزگار صفوی و چندوچون حومه‌های آن از پوشیده‌ترین دوره‌ها در مطالعات معماری و شهرسازی این شهر است. این درحالی است که کُرنِلیس دو بروین (جهانگرد و نقاش هلندی)، هشت گراوُر بی‌مانند از شیراز در اوایل سدۀ 18م/12ق فراهم آورده که واجد «واقع‌نمایی» و «مکان‌گرایی» است. هدف این پژوهش، شناخت زمینه‌های تاریخی و هنری تأثیرگذار در خلق گراوُرها و بازخوانی و تحلیل آن‌هاست؛ می‌کوشد تا مؤلفه‌های منظر تاریخی-طبیعی شیراز و نسبت متن به تصویر را در آن‌ها شناسایی کند و داده‌های تازۀ موجود در آن‌ها را آشکار سازد. روش پژوهش تاریخی است. یافته‌ها نشان‌دهندۀ الف) تأثیر سیاق هنری و ذهنی بروین بر خلق آن‌هاست. آن‌ها همچنین معرف سنتز «شهر» و «حومه» یا «ویرانه» و «باغ» هستند که منظر تاریخی و طبیعی شیراز را در «دید‌های جزئی و گسترده» زیر عنوان کهنگی و دیرینگی بازنمایی می‌کند. ب) متن سفرنامه (جزئیات و اندازه‌ها و نسبت‌ها) مکمل گراوُرها هستند. ج) گراوُرها به دو دستۀ «معرف آثار معماری و منظر تاریخی» و «معرف منظر شهر و حومه‌ها» قابل‌تقسیم‌اند و داده‌هایی از آثار معماری (پیش و پس از اسلام) و ساختار حومه‌ها (منظر تاریخی) را دربردارند. جانمایی دقیق بناهای شهر، تمایز در شکل گنبدها، حضور منارها، تأکید بر مقبره‌ها (شیخ زین‌الدین و شیخ نوربخش)، باغ‌ها (فردوس) و آثار معماری و ویرانه‌های پیرامون شهر در کمتر گراوُر عصر صفویِ شیراز دیده می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اشترویس، یوهان (1402). سفرنامه یوهان اشترویس (مترجم: ساسان طهماسبی). تهران: انتشارات امیرکبیر.
اندروز، ملکوم (1388). منظره و هنر غرب (مترجم: بابک محقق). تهران: انتشارات فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
بهروزی، علی‌نقی (1348). خانقاه نوریه و آرامگاه شیخ محمّد نوربخش در شیراز. ارمغان، 38(4)، 220-221.
پاکباز، رویین (1389). دایرۀالمعارف هنر (چاپ 9). تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.
جنید شیرازی، معین‌الدین ابوالقاسم (1364). تذکرۀ هزار مزار (مترجم: شدالازار (مزارات شیراز))، به قلم: عیسی بن جنید شیرازی (مصحح: نورانی وصال). شیراز: انتشارات کتابخانۀ احمدی شیراز.
حسینی‌فسائی، میرزاحسن (1378). فارسنامۀ ناصری (مصحح: منصور رستگار فسائی)، جلد 2. تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
زرکوب شیرازی، ابوالعباس معین‌الدین احمدبن شهاب‌الدین ابی‌الخیر (1390). شیرازنامه (مصحح: اکبر نحوی). شیراز: مؤسسۀ فرهنگی و پژوهشی دانشنامۀ فارس.
صداقت‌کیش، جمشید (1383). کهنترین تصاویر فارس (تا قبل از پیدایش دوربین عکاسی). شیراز: انتشارات تخت‌جمشید.
فرصت‌شیرازی، محمّد نصیر (1377). آثار عجم (مصحح: منصور رستگار فسائی)، جلد 2. تهران: موسسۀ انتشارات امیرکبیر.
فیضی، محسن و اسدپور، علی (1391). تحلیل منظر کلان تاریخی شیراز بر‌اساس ترسیم‌های جهانگردان خارجی. باغ نظر، 10(24)، 3-12.
کلارک، کنت (1370). سیر منظرهپردازی در هنر اروپا (مترجم: بهنام خاوران). تهران: نشر ترمه.
لئون مک‌فی، الکساندر (1398). شرقشناسی (مترجم: سعود فرهمندفر)، چاپ2. تهران: انتشارات مروارید.
مانزلو، آلان (1403). مفهومشناسی تاریخ؛ راهنمای مطالعات تاریخی (مترجم: سیّدهاشم آقاجری و بهزاد کریمی). تهران: فرهنگ نشر نو.
میرزا‌ابوالقاسمی، محمدصادق (1387). کتیبههای یادمانی فارس؛ بناهای قرن هفتم تا دهم هجری. تهران: انتشارات فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
نوزاد، فریدون (1348). اسیری لاهیجانی. ارمغان، 38(3)، 173-175.
همایون، غلامعلی (1348). اسناد مصور اروپائیان از ایران، جلد 1 و 2. تهران: انتشارت دانشگاه تهران.
ین، ک. رابرت (1393). تحقیق موردی (مترجم: علی پارسائیان و سیدمحمد اعرابی)، چاپ3. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
 
Aidarova-Volkova, G.N., & Kees, B. (2020). Historical-Architectural Analysis of the Panoramic Image of Kazan by Cornelis de Bruijn. Vestnik of Saint Petersburg University. History, 65(2), 566–583. https://doi.org/10.21638/11701/spbu02.2020.214 (In Russian)
Asperen, H. (2020). Nothing Else Than Decay: Theodoor van der Schuer’s Allegory of Human Deprivation for Leiden’s Plague Hospital. Journal of Historians of Netherlandish Art, 12(2),1-28. DOI: 10.5092/jhna.12.2.4
Bakker, P. (2019). From Guild to Society: The Foundation of Confrerie Pictura in The Hague Revisited. Early Modern Low Countries, 3(1), 115–140. https://doi.org/10.18352/emlc.92
Bikker, J. (2002). Drost’s End and Loth’s Beginnings in Venice. The Burlington Magazine, 144(1188), 147–156. doi:10.2307/889358 
de Bruijn, C. (1737). Travels Into Muscovy, Persia, and Part of the East-Indies (Vol. 1 & 2). London: Bettesworth and C. Hitch, S. Birt, C. Davis, J. Clarke, S. Harding, D. Browne, A. Millar, J. Shuckburgh, and T. Osborne.
Drijvers, J.W. (1989). ‘Deez tekende en schreef niet anders dan hij zag’. Cornelis de Bruijn, Nicolaes Witsen en Gysbert Cuper. In Persepolis en Pasargadae in wisselend perspectief. Iraanse oudheden beschreven en getekend door Europese reizigers = Phoenix 35.1 (pp. 63-80). Ex Oriente Lux / Peeters.
Drijvers, J.W. (1991). Cornelis de Bruyn and Gysbert Cuper. A skilled artist and a learned discussion. In H. Sancisi-Weerdenburg, & J. W. Drijvers (Eds.), Achaemenid History VII. Through Travellers’ Eyes. European Travellers on the Iranian Monuments (pp. 89-107). NINO/Peeters.
Drijvers, J.W. (2010). Cornelis de Bruijn (1652-1727) ve Persepolis’in Yeniden Kesfi (in Turkish). Toplumsal Tarih, 199, 34-41.
Hannema, K. (1996). Cornelis de Bruyn, Reizen over Moskovie. Een Hollandse schilder ontmoet tsaar Peter de Grote. Amsterdam:  Stichting Terra Incognita.
Hanou, A.J. (1997). De wereld van Cornelis de Bruijn. Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerma, 20(1), 5-13.
Hayden, J. A. (2013).  Cornelis de Bruyn: Painter, Traveler, Curiosity Collector—Spy? In Through the Eyes of the Beholder (pp.141-164). Leiden, The Netherlands: Brill. https://doi.org/10.1163/9789004236240_009
Matthee, R. (2009). The Safavids under Western Eyes: Seventeenth-Century European Travelers to Iran.  Journal of Early Modern History, 13(2-3), 137-171. https://doi.org/10.1163/138537809X12498721974624
Struys, J.J. (1683). The perillous and most unhappy voyages of John Struys, through Italy, Greece, Lifeland, Moscovia, Tartary, Media, Persia, East-India, Japan, and other places in Europe, Africa and Asia. British Library: Printed Collections, 1600/630., in Qatar Digital Library <https://www.qdl.qa/archive/81055/vdc_100023513130.0x000001> [accessed 26 February 2024]
van der Schuer, T. (1634-1707). (9 April 2024). Retrieved from https://www.tvdschuer.org/theodorus-van-der-schuer/
Umunç, H. (2009). A Dutch Traveler in Turkey: Cornelis de Bruyn and his Observations. Belleten, 73(266), 145-164. doi:10.37879/belleten.2009.145