شناسایی مقوله‌های مؤثر بر تعاملات اجتماعی در مجتمع‌های مسکونی با روش سنتزپژوهی پیشینه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشیار گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

3 دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

چکیده

مسکن به‌عنوان بستر پاسخ به طیف متنوع و گسترده‌ای از نیازهای انسان، امروزه ازجهات متنوع موردمطالعه و ارزیابی قرار گرفته است. باید در نظر داشت که افزایش تراکم این کالبد به‌سبب افزایش روبه‌رشد مسکن موجب کاهش فضاهای باز عمومی و حیاط‌ها شده است. درنتیجه امروزه تعاملات اجتماعی ساکنان و روابط همسایگی که ازجملۀ مهم‌ترین نیازهای افراد بوده، به‌صورت چشمگیری کاهش‌یافته است. در این مقاله با تمرکز بر تعاملات اجتماعی به‌عنوان یکی از نیازهای بنیادین ساکنان، شاخص‌های ارزیابی کیفیت مجتمع‌های مسکونی مورد ارزیابی قرار گرفته و هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل مؤثر بر تعاملات اجتماعی در مجتمع‌های مسکونی است. رویکرد پژوهش حاضر کیفی  بوده و با روش سنتزپژوهی برمبنای مدل روبرتش (2007) انجام شده است. جامعه پژوهش شامل 290 مقاله درزمینۀ شاخص‌های ارزیابی مسکن و تعاملات اجتماعی در مسکن که در بازه زمانی 1999 تا 2023 در مجلات معتبر علمی ارائه شده‌اند، است. نمونه پژوهش، شامل 54  مقاله علمی‌پژوهشی بوده که به‌صورت هدفمند جمع‌آوری شده‌اند. عوامل مؤثر بر تعاملات اجتماعی در دو دستۀ کالبدی: فضای باز، سازماندهی فضا، قلمروهای رفتاری و فعالیت‌ها، زیبایی‌شناسی و ادراک بصری و غیر کالبدی: ویژگی‌های فردی و اجتماعی ساکنان، و مدیریت و نگهداشت مجموعه طبقه‌بندی شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اوضاعی، نسرین، عصاره، علیرضا، مهرمحمدی، محمود، امام‌جمعه، محمدرضا و احمدی، غلامعلی (1401). ویژگی عناصر برنامه منتورینگ همتا برای اساتید دانشگاه: سنتزپژوهی براساس مدل روبرتس.  آموزش و توسعه منابع انسانی، 9 (35) ، 98- 134.
آذینی، پرنیا، یزدانفر، سید عباس، و نوروزیان ملکی، سعید (1402 آماده انتشار). عوامل مؤثر بر افزایش تعاملات اجتماعی میان ساکنین در مسکن با رویکرد اختلاط اجتماعی (موردپژوهی: مجتمع مسکونی همسایگی کویر یزد). صفه،  doi: 10.48308/sofeh.2023.223184.106.
باقری، حسین، نوروزیان ملکی، حسین و حسینی، سید باقر (1395). شناسایی متغیرهای مؤثر بر اجتماع‌پذیری درحوزه مسکن. مسکن و محیط روستا، 35 (154)، 17- 28.
تبریزی، امید، مختاباد امریی، مصطفی و فیضی، محسن (1393). اثرات طراحی فضاهای شهری و معماری جمع‌گرا بر تعاملات و ارتباطات اجتماعی. مدیریت شهری، 13 (37)، 257- 272.
خاک‌زند، مهدی و بقالیان، آلاله (1395). بررسی عوامل مؤثر بر ارتقا تعاملات اجتماعی در فضای باز و نیمه‌باز مجتمع‌های مسکونی نمونه موردی مجتمع‌های مسکونی منطقه ۲۲.  انجمن معماری و شهرسازی ایران، 7 (1)، 19- 28.
جعفری اسپورزی، زهرا، صفوی، سیدعلی و پورجعفر، محمدرضا (1401). فرامطالعۀ پژوهش‌های دلبستگی به مکان در ایران. صفه، 32 (3)، 67- 82.
جلالی، مینا، ناجی اصفهانی، زهرا و خادم‌الفقرایی، مهوش (1398). کیفیت مسکن از نگاه شهروندان اصفهانی. صفه، 29 (3)، 21 -36.
خلعتبری، جواد (1387).  آمار و روش تحقیق. تهران. تهران: نشر پردازش.
دانشگر مقدم، گلرخ، بحرینی، سیدحسین و عینی‌فر، علیرضا (1390). تحلیل اجتماع‌پذیری محیط کالبدی متأثر از ادراک طبیعت در محیط انسان‌ساخت مطالعۀ مورد نمونه‌های مسکونی شهر همدان. هنرهای زیبا، 3 (45)، 25- 36.
دهناد، نازنین و کریمی، باقر (1398). ارزیابی نقش مؤلفه‌های مؤثر در فضای باز مجتمع‌های مسکونی بر ایجاد تعاملات اجتماعی. هویت شهر، 13 (37)، 87- 104.
دهناد، نازنین، مهدی‌نژاد، جمال‌الدین و کریمی، باقر (1399). تبیین رابطه بین مؤلفه‌های مؤثر بر کیفیت فضای باز جمعی در ارتقای اجتماع‌پذیری محیط. مطالعات شهری، 10 (37)، 45- 65.
رجبی‌پور، فاطمه، اخلاصی، احمد و یزدانفر، سیدعباس (1402). مؤلفه‌های مؤثر در طراحی مسکن پیش‌ساخته: یک مرور سیستماتیک. هنرهای زیبا، 28 (1)، 63- 76.
رئیسی، ایمان و حسینی، الهه السادات (1394). بررسی رابطه خلوت و تعامل در چند مجتمع مسکونی قزوین. هویت شهر، 9 (21)، 29- 40.
سرعلی، رضا و پوردیهیمی، شهرام (1400). یک مدل نظری برای مطالعه روابط همسایگی در محیط‌های مسکونی. مطالعات معماری ایرانی، 10 (20)، 258- 239.
سرعلی، رضا و پوردیهیمی، شهرام (1395). همسایگی و همسایه بودن. صفه،  26 (1)، 5- 24.
سلیمی، جلیل و مکنون، رضا (1397). فراتحلیل کیفی پژوهش‌های علمی ناظر بر مسئلۀ حکمرانی در ایران. مدیریت دولتی، 10 (1)، 1- 30.
شهبازی، مهرداد، یگانه، منصور و بمانیان، محمدرضا (1399). فراتحلیل عوامل سرزندگی محیطی در فضاهای باز. مطالعات شهری. 9 (34)، 61- 67.
صالحی‌نیا، مجید و معماریان، غلامحسین (1388). اجتماع‌پذیری فضای معماری.  هنرهای زیبا، 1 (40)، 5- 17.
صفدریان، غزال، اعتصام، ایرج و حبیب، فرح (1400). تبیین رابطه میزان تعاملات اجتماعی و بالارفتن کیفیت زیست در مجتمع‌های مسکونی مطالعه موردی: مجتمع مسکونی بهجت‌آباد، کوی نوبنیاد و برج بین‌المللی تهران. هویت شهر، 15 (46)، 85- 96.
علمی، زهرا، هاشم‌پور، پریسا و مدقالچی، لیلا (1399). اجتماع‌پذیری کالبدی مجتمع‌های مسکونی برای گروه سالمندان در تبریز (مطالعه موردی: مجتمع‌های مسکونی ستارخان، آسمان، علامه امینی و سپیدار). معماری و شهرسازی ایران، 11 (19)، 187- 207.
عینی‌فر، علیرضا (1379). عوامل انسانی - محیطی مؤثر در طراحی مجموعه‌های مسکونی.  هنرهای زیبا، 8، 109-118.
غفوریان، میترا و آقایی، سپیده (1395). بازشناسی و اولویت‌بندی معیارهای انعطاف‌پذیری در طراحی مسکن آپارتمانی ایران. صفه، 26 (3)، 41- 64.
قره‌خانی، کمال، دژدار، امید و جلالیان، سارا (1398). بررسی نقش فضاهای تعاملات اجتماعی بر کیفیت زندگی در مجتمع‌های مسکونی مطالعه موردی مجتمع‌های مسکونی سعیدیه کاشانی بوعلی و امام رضا در شهر همدان. هویت شهر، 13 (40)، 109- 120.
کرمی، اسلام و محمدحسینی، پریسا (1397). بررسی تأثیر اجتماع‌پذیری فضاهای عمومی بر پایداری اجتماعی مجتمع‌های مسکونی اردبیل. مطالعات شهری، 7 (26)، 43- 56.
کشفی، محمدعلی، حسینی، سید باقر و نوروزیان ملکی، سعید (1391). نقش فضاهای عمومی ساختمان‌های مسکونی بلندمرتبه در افزایش تعاملات اجتماعی ساکنین پژوهش موردی برج بین‌المللی تهران. مدیریت شهری، 10 (30)، 7- 18.
محمدنژاد سیگارودی، معصومه، پرویزی، رضا و دانش‌شکیب، مریم (1399). ارزیابی تأثیر فضاهای عمومی بر ارتقا تعاملات اجتماعی در مجتمع‌های مسکونی مطالعه موردی شهر لاهیجان. مطالعات محیطی هفت حصار، 8 (31)، 55- 74.
مدنی، رامین، پوردیهیمی، شهرام، موسوی‌نیا، سیده فاطمه و صالح صدق‌پور، بهرام (1396). پیکره‌بندی فضایی، ادراک تراکم و تعاملات اجتماعی در محیط مسکونی: ارائه یک مدل علی نمونه موردی مجتمع‌های مسکونی شهر مشهد. هنرهای زیبا، 22 (1)، 41-52 .
مطلبی، قاسم، ضرغامی، اسماعیل و سعادتی وقار، پوریا (1397). نقش خوانایی فضای باز بر ایجاد تعاملات اجتماعی در مجتمع‌های مسکونی نمونه موردی مجتمع‌ مسکونی سعیدیه همدان. معماری و شهرسازی ایران، 9 (16)،  139- 156.
مقتدر، بهرام، اعتصام، ایرج و متین، مهرداد (1399). تدوین چارچوبی جهت ارتقای تعاملات اجتماعی در معماری شهرک‌های صنعتی نواحی روستایی تهران. مطالعات هنر اسلامی، 17 (39)، 440- 450.
ملامیرزایی، راضیه و سجادزاده، حسن (1402). تحلیلی نظام‌مند بر ادبیات شهر خلاق و شناسایی مؤلفه‌ها و شاخص‌های آن‌ها. آرمانشهر، 16 (43)، 17- 30.
مهرابیان، ساهره و عبداللهی، فرزین (1398). راهکارهای افزایش تعاملات اجتماعی در مجتمع‌های مسکونی مطالعه موردی مجتمع مسکونی اکباتان، بهجت‌آباد و فرهنگیان تهران.  معماریشناسی، 2 (11)، 2- 9.
نثاری، بنت‌الهدی، قنبران، عبدالحمید و نادمی، آرش (1395). تأثیر امنیت بر اجتماع‌پذیری فضاهای باز مجتمع‌های مسکونی در منطقه ۲ شهر ایلام. مطالعات محیطی هفت حصار، 5 (18)، 101- 116.
نورتقانی، عبدالمجید، محمدپور، پرژک و ابراهیمی، عبدالله (1399). مدل‌یابی نظری ارتباط مؤلفه‌های مسکن با خانواده در بستر پژوهش‌های پیشین. صفه، 30 (90)، 6- 24.
نوروزیان ملکی، سعید و امیدی، ندا (1399). ارزیابی تأثیر مؤلفه‌های کالبدی – اجتماعی بر حس مکان در فضاهای باز مجتمع‌های مسکونی. هویت شهر، 14 (41)، 78- 98.
هاشم‌پور، پریسا و سامی، زیبا (1398). کیفیت محیطی مؤثر در حیات‌پذیری مجتمع‌های مسکونی. مطالعات شهری، 8 (30)، 55- 68.
همدانی گلشن، حامد، مطلبی، قاسم و بهزادفر، مصطفی (1399). تبیین رابطۀ پیکره‌بندی فضایی و تعاملات اجتماعی، با استفاده از برهم‌کنش نحو فضا و روان‌شناسی بوم-شناختی. صفه، 30 (1)، 59- 76.
یاران، علی و بهرو، حسین (1395). بررسی تأثیر فضای سبز بر میزان رضایتمندی ساکنان مجتمع‌های بلندمرتبه مسکونی، نمونه موردی: چند مجتمع مسکونی در شهر تهران. آرمان‌‌شهر، 9 (17)، 151- 162.
یزدانفر، سیدعباس، حسینی، سیدباقر و زرودی، مصطفی (1392). فضاهای عمومی و افزایش تعاملات اجتماعی؛ مطالعه موردی مجتمع مسکونی کوثر و فاز دو مجتمع مسکونی اکباتان. مدیریت شهری، 11 (32)، 7- 22.
یزدانی، سمیرا و تیموری، سیاوش (1392). تأثیر فضاهای باز مجتمع‌های مسکونی با افزایش تعاملات اجتماعی ساکنین نمونه موردی: سه مجتمع مسکونی در اصفهان. هویت شهر، 7 (15)، 83- 92.
 Abdulrahman, Y. F., & Motlak, J. B. (2023). Quality of social life in vertical residential complexes: Salhia residential complex in Baghdad. IOP Conf Series 1129, 1-16. doi:10.1088/1755-1315/1129/1/012018.
Abu-Ghazzeh, T. M. (1999). Hosing layout, social interaction, and the place of contact in ABU-NUSEIR, Jordan. Journal of Environmental Psychology, 19(1) ,41-73.
Aram, F., Solgi, E., & Holden. G. (2018). The role of green spaces in increasing social interactions in neighborhoods with periodic markets. Habitat international, 84, 24-32. http://doi.org/10.1016/j.habitat.2018.12.004.
Bahadir, B., & Aktas, K. N. (2023). User satisfaction of residential open and green spaces neigbourhood or mass housing? Journal of near architecture, 7(2), 229-248.
Bahador, A., & Bavar, C. (2022). Creating private and semi public open spaces to achieve social sustainability in residential complexes. Facilities, 40(11/12), 757-773. https://doi.org/10.1108/F-01-2022-0003.
Bonenberg, W. (2015). Public space in the residential areas: the method of social-spatial analysis. Procedia Manufacturing, 3, 1720-1727. https://doi.org/10.1016/j.promfg.2015.07.493.
Frida, N. (2017). Effect of outdoor shared on social interaction in housing estate in Algeria. Frontiers of architectural research, 2(4), 457-467.
Golshan, HH., Motalebi, G., &  Behzadfar, M. (2021). The relationship between spatial configuration and social interaction in tehran residential areas bridging the space syntax theory and behavior setting theory. International journal of architecture engineering and urban planning, 31(4), 1-17.
Gu, N. (2019). Korean apartment complexes and social relationships of the residents. Housing Studies35(8), 1362–1389. https://doi.org/10.1080/02673037.2019.1667491.
Kazemzade, M., & Shakouri. R. (2017). Enhancing social interaction in residential complexes case study: Esfahan. Space ontology intenational journal, 6(2), 1-8.
Kim, S. J., Choi, HB., Kang, M., Youn, C.H., Chung, L.B., & Lee, J. (2022). Effect of green space in an apartment complex on the environmental cognition and stress response of residents. Journal of people plants environment, 25(3), 329-336. https://doi.org/10.11628/ksppe.2022.25.3.329.
Kim, J.Y., & Kim, Y.O. (2022). Residents’ Spatial-Usage Behavior and Interaction According to the Spatial Configuration of a Social Housing Complex: A Comparison between High-Rise Apartments and Perimeter Block Housing. Sustainability, 14(3), 1138-1156. https://doi.org/10.3390/su14031138.
King, K., Majid, R. B. A., & Bakar, M. E. B. A. (2019). Social interaction in malaysian affordable vertical housing: case study of primary precinct 11, Putrajaya. The European proceedings of multidisciplinary sciences, 750-758. https://doi.org/10.15405/epms.2019.12.76.
Kosk, K. (2016). Social participation in residential architecture as an instrument for transforming both the architecture and th people who participate in it. Pocedia engineering, 161, 1468 -1475. https://doi.org/10.1016/j.proeng.2016.08.612.
Maharani, R.T., Harmunisa, Y.R., Almahmuda., & Octavianti, C. (2023). Design Criteria of Vertical Housing for Social Communities. RUAS, 21(1), 101-110. DOI: https://doi.org/10.21776/ub.ruas.2023.021.01.11
Mellen, H., & Short, M. (2023). Designing for social interaction in high-density housing: A multiple case analysis of recently completed design-led developments in London. Frontiers in Sustainable Cities4, 1043701- 1043723. https://doi.org/10.3389/frsc.2022.1043701.
Moztarzadeh, H., & Sajjadi, K. (2019). Explaining The Effective Features of Open and Semi-Open Spaces In Availability and Increase of Social Interactions in Residential Complexes. International Journal of Architecture and urban development, 9(4), 67-76.
Muhuri, S., & Basu, S. (2021). Correction to: Interactional spaces of a highrise group housing complex and social cohesion of its residents: case study from Kolkata, India. Journal of Hous and the Built Environt, 36, 821–824 .https://doi.org/10.1007/s10901-021-09842-z.
Nguyen, L., Berg P.V. D., Kemperman A., & Mohammadi, M. (2020). Where do People Interact in High-rise Apartment Buildings? Exploring the Influence of Personal and Neighborhood Characteristics. International Journal Environmental Research Public Health, 17(13), 4619-4643. doi: 10.3390/ijerph17134619. PMID: 32604991; PMCID: PMC7369851.
Nowzari, Z., Armitage, R., & Maghsoodi Tilaki, M. J. (2023). How Does the Residential Complex Regulate Residents’ Behaviour? An Empirical Study to Identify Influential Components of Human Territoriality on Social Interaction. Sustainability , 15(14), 11276-11301. https://doi.org/10.3390/su151411276.
Peng, S., & Maing, M. (2021). Influential factors of age friendly neighborhood open space under high density housing context in hot weather. Cities, 115, 1032231-1032245. https://doi.org/10.1016/j.cities.2021.103231.
Rao, P. (2021). Role of green spaces for maintaining well being in residential community development. Standard of Living, Wellbeing, and Community Development. IntechOpen. doi: 10.5772/intechopen.97681.
Sadeghifam, O.N., Estekanchi, N., & Ghaffari Saei, S.N. (2021). The Study of Residential Open Space Effect in Spatial Form Reorganization. Journal of Urban management energy sustainability. 2(1), 72-84. doi: 10.22034/jumes.2020.242511.
Seifikaran, M., & Nemarimehr, M. (2022). A Statistical Meta-Analysis of the Neighborhood Design Elements on Social Capital. International journal of Space ontology,  11(3), 1-18. doi:10.22094/SOIJ.2022.1964894.1511.
Sherzad, O.S., & Galal Ahmed, K. (2023). From Single- to Multi-Family Public Housing: Analyzing Social Sustainability Aspects of Recent Designs in the UAE. Social Sciences, 12(9), 513- 528. https://doi.org/10.3390/socsci12090513.
Williams, J. (2005). Designing Neighbourhoods for Social Interaction: The Case of Cohousing. Journal of Urban Design10(2), 195–227. https://doi.org/10.1080/13574800500086998.
Wyczalkowska, M., & Debek, J.D. (2015). Residential environment quality and neighborhood attachment in open and gated communities. Polnish journal of applied psychology, 13(4), 9-24. doi: 10.1515/pjap-2015-0040.
Yadollahi, M., Mahdavinia, M., & Ghiai, M.M. (2015). Residential complex based on increasing social interaction approach. European Online Journal of Natural and social sciences, 3(3), 482-491.
Zerouati, W., & Bellal, T. (2020). Evaluating the impact of mass housings’ in-between spaces’ spatial configuration on users’ social interaction. Frontiers of architectural research, 9(1), 34-53. https://doi.org/10.1016/j.foar.2019.05.005.
Zhao, J., Peng, Z., Liu, L.,Yu, Y., & Shang, Z. (2021). Public Space Layout Optimization in Affordable Housing Based on Social Network Analysis. Land, 10(9), 955- 971. https://doi.org/10.3390/land10090955.