تحلیل مؤلفه‌های تاب‌آوری منطقه‌ای در برابر مخاطرات لرزه‌خیزی؛ بررسی موردی: استان تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکده شهرسازی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

یکی از نیازهای شهرها و مناطق برای مواجهه با مخاطرات طبیعی، نحوۀ مدیریت بحران با استفاده از مفهوم تاب‌آوری است که یک مفهوم مقیاس‌پذیر است و می‌بایست قلمرو وسیع‌تر منطقه را دربرگیرد. امروزه مطالعات اندکی درخصوص تاب‌آوری منطقه‌ای در برابر مخاطرات طبیعی انجام‌ گرفته است، لذا پژوهش حاضر سعی به بررسی این مفهوم در سطح منطقه دارد. با توجه به سوابق تاریخی فعالیت گسل‌ها، استان تهران در آینده با زلزله‌ای عظیم مواجه خواهد شد. هدف از پژوهش حاضر، تحلیل مؤلفه‌های تاب‌آوری منطقه‌ای در برابر مخاطرات لرزه‌خیزی استان تهران است. ازآنجایی‌که برای دستیابی به ویژگی‌های مناطق تاب‌آور در برابر مخاطرات لرزه‌خیزی، به شاخص‌هایی جامع نیاز است، لذا با در نظرگیری مدل‌های جامع در مطالعات نظری و تجربی، شاخص‌ها در قالب مدل تلفیقی (BRIC, DROP, CDRI, MDFR, UNISDR, PEOPLES, RIM) استخراج شدند. روش جمع‌آوری اطلاعات در شاخص‌های عینی (کمی) و ذهنی (کیفی)، روش مطالعات اسنادی و استفاده از پرسش‌نامه الکترونیکی است. جامعۀ آماری، ساکنین استان تهران هستند که حجم نمونه با فرمول کوکران در کل استان، 384 نفر برآورد شده است و برای تقلیل شاخص‌ها و یافتن مؤلفه‌ها، با روش تحلیل عاملی اکتشافی و نرم‌افزار SPSS، شاخص‌ها به 23 مؤلفه تقلیل یافتند و با محاسبه شاخص مرکب ازطریق مجموع امتیاز ابعاد عینی و ذهنی و نحوه توزیع فضایی آن در نرم‌افزار ArcGIS مورد بررسی قرار گرفت و میزان ارتباط و تأثیر هریک از مؤلفه‌ها بر تاب‌آوری منطقه‌ای استان تهران ازطریق تحلیل رگرسیون خطی (آزمون معناداری R2 برابر 0.54)، برای مؤلفه‌های ذهنی و ازطریق میانگین امتیازات عاملی، برای مؤلفه‌های عینی انجام شد. نتایج حاکی از آن است که نیمی از استان تهران دارای تاب‌آوری اندکی است و درصورت وقوع زمین‌لرزه در هریک بالأخص شهرستان تهران که پایتخت را دربردارد، تاب‌آوری اندکی را از خود نشان خواهند داد که تبعاتی را در پی دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


داداش‌پور، هاشم و عادلی، زینب (1394). سنجش ظرفیت‌های تاب‌آوری در مجموعه شهری قزوین. دو فصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران، 4(2)، 73-84.
رشیدی، معصومه، رامشت، محمدحسین، سیف، عبدالله و غریب، هادی (1390). مدیریت بحران در جهت تعدیل خسارت‌های حاصل از زلزله در استان تهران. فصلنامه علمی امداد و نجات، 3(2)، 40-47.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران (1397). سند آمایش استان تهران.  https://www.thmporg.ir/visehwa8rhblj.jbhn9n8j.ib.html
عزیزی، محمدمهدی و اکبری، رضا (1387). ملاحظات شهرسازی در سنجش آسیب‌پذیری شهرها از زلزله (مطالعه موردی: منطقه فرحزاد تهران). نشریه هنرهای زیبا، 34 (1)، 25-36.
مرکز آمار ایران. سامانه اطلاعات آماری استان تهران (1398). سالنامه آماری سرزمین و آب و هوا. https://amar.thmporg.ir/year-book/1398.
مرکز آمار ایران (1395). نتایج سرشماری نفوس و مسکن ایران. https://amar.org.ir.
 
Ainuddin, S., & Routray, J.K. (2012). Earthquake hazards and community resilience in Baluchistan. Natural Hazards, 63(2), 1-29.
Amaratunga, D., & Haigh, R. (2011). Post-Disaster Reconstruction of The Built Environment - Building for Resilience. john Wiley & sons.
Asadzadeh, A., Zebardast, E., & Kotter, T. (2015). An augmented approach for measurement of disaster resilience using connective factor analysis and analytic network process (F’ANP) model. International Jornal of Disaster Risk Reduction, 14(4), 504-518.
Boschma, R. (2014). Towards an evolutionary perspective on regional resilience. Regional studies, 49(5), 733-751.
Burton, C.G. (2015). A Validation of Metrics for Community Resilience to Natural Hazards and Disasters Using the Recovery from Hurricane Katrina as a Case Study. Annals of the Association of American Geographers, 105(1), 67-86.
Cardoni, A., Zamani Noori, A., Greco, R., & Cimellaro, G. (2021). Resilience assessment at the regional level using census data. International Jornal of Disaster Risk Reduction, 55, 1-11.
Cutter, S., Barnes, L., Berry, M., Burton, C., Evans, E., Tate, E., & Webb, J. (2008). A place-based model for understanding community resilience to natural disasters. Global Environmental Change, 18(8), 598-606.
Chiristopherson, s. (2010). Contextualized comparison in local and regional economic development: are United States perspectives. Regional Studies, 44(2), 229–233.
Christopherson, S., Michie, J., & Tyler ,P. (2010). Regional Resilience: Theoretical and Empirical Perspectives. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 3(1), 3-10.
Cutter, S., Burton, G., & Emrich, C. (2010). Disaster Resilience Indicators for Benchmarking Baseline conditions. Journal of Homeland Security and Emergency Management, 7(1), 1-22.
Du, A., Wang, X., Xie, Y., & Dong, Y. (2023). Regional seismic risk and resilience assessment: Methodological development, applicability, and future research needs – An earthquake engineering perspective. Reliability Engineering and system safety, 233 (109104), 1-22. from https://doi.org/10.1016/j.ress.2023.109104.
Foster, K. (2007). A Case Study Approach to Understanding Regional Resilience. Institute of Urban & Regional Development, California Digital Library, 9-12.
Frazier, T., Thompson, C., Dezzani, R., & Butsick, D. (2013). Spatial and temporal quantification of resilience at the community scale. Applied Geography, 42, 95-107.
Fröhlich, k., & Hassink, R. (2018). Regional resilience: a stretched concept? European Planning Studies, 26(9), 1763-1778.
Hassink, R., & Gong, H. (2019). Regonal resilience. International Encyclopedia of Human Geograph, 351-355. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B978008102295510126X.
Holling, S. (1973). Resilience and Stability of Ecological Systems. Annual Review of Ecology and Systematic, 4(1), 1-23.
Hudson, R. (2010). Resilient Regions in an uncertain word: wishful thinking or a practical reality? Cambridge Jornal of Regions, Economy and Society, 3(1), 11-25.
Hurna, L., & Kahhat, R. (2020). An interdisciplinary approach to identify zones vulnerable to earthquakes. International Jornal of Disaster Risk Reduction, 48, 1-10.
Iordan, M., Chilian, M., & Grigorescu, A. (2015). Regional Resilience in Romania–Between Realism and Aspirations. Procedia Economics and Finance, 22, 627-635.
ISDR (2005). Hyogo framework for action 2005-2015: building the resilience of nations and communities to disasters. In Extract from the final report of the World Conference on Disaster Reduction, Geneva: The United Nations International Strategy for Disaster Reduction, (380).
Kusumastuti, R., Husodo, Z., Suardi, L., Danarsari, D. (2014). Developing a resilience index towards natural disasters in indonesia. International JournalofDisasterRisk Reduction, 10, 327-340.
Lam, N.S, Reams, M., Li, K., Li, C., & Mata, L. (2015). Measuring community resilience to coastal hazards along the Northern Gulf of Mexico. Natural Hazards Review, 17(1), 1-29.
Li, X., Lam, N., Qiang,Y., Li, K., Yin, L., Liu, S., & Zheng, W. (2016). Measuring County Resilience After the 2008 Wenchuan Earthquake. Int J Disaster Risk Sci, 7, 393–412.
Lu, Y., Shi, X., Mao, X., & Wang, S. (2021). Dynamic Change in Regional Resilience Indicators After a Disaster: A Comprehensive Assessment of Sichuan After the 2008 Wenchuan Earthquake. International Jornal of Disaster Risk Reduction, 1-24.
Mitchell, T., & Harris, K. (2012). Resilience: a risk management approach. Overseas Development Institute, 1-7.
Peacock, W. (2010). Advancing the Resilience of Coastal Localities: Developing, Implementing and Sustaining the Use of Coastal Resilience Indicators:A Final Report. Hazard reduction and Recovery center College of Architecture Texas, 1-149.
Peng, C., Yuan, M., Gu, C., Peng, Z., & Ming, T. (2016). A review of the theory and practice of regional resilience. Sustainable Cities and Society, 29, 86-96.
Regional Resilience Toolkit: 5 Steps to build large scale resilience to natural disasters. (2019). Association of bay area Governments, 1-98.  from https://www.epa.gov/smartgrowth.
Renschler, C., Frazier, A., Arendt, L., & Cimellaro, G. (2010). The ‘PEOPLES’ Resilience Framework for Defining and Measuring Disaster Resilience at the Community scale. Office of Applied Economics Engineering Laboratory Gaithersburg, 10, 1-10.
Swanstrom, T. (2008). Regional Resilience:A Critical Examination of the Ecological Framework. Institute of Urban & Regional Development, Delivered at the Urban Affairs Association Annual Meeting, 1-28.
Toquica, M., Burtun, C., & Valcarcel, J. (2017). Measuring Social Vulnerabilities to Earthqukes in the Andean Region. International Jornal of Disaster Risk Reduction, 24 (2), 1-12.
Verrucci, E., Rosseto, T., Twigg, J., & Adams, B.J. (2012). Multi-disciplinary indicators for evaluating the seismic Resilience of Urban Areas. Proceedings of 15th world conference earthquake engineering. Lisbon.
Yamamoto, D. (2011). Regional Resilience: Prospects for Regional Development Research. Geography Compass, 5(10), 723-736.
Yoon, K., Kang, J., Brody, S. (2016). A measurement of community disaster resilience in Korea. Journal of Environmental Planning and Management, 59(3), 436-460.
Yaprak, U., Şahinoz, T., & Şahinoz, S. (2020). The Assessment of Turkey’s Lack of Resilience to Disasters and Hazards with IDB Indicator System. Journal of International Health Sciences and Management, 7(13), 61-72.