شاخصه‌‌ها و عوامل معماری پدیدآرنده نمای حیاط میانی خانه‌‌های تاریخی قاجاریه بررسی موردی: خانه‌‌های قاجاری شهر قزوین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد مطالعات معماری ایران، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

نما یا پوسته معماری ساختمان، لباس و بُعد دیداری بیرونی آن است که مرز بین فضای درون و بیرون را تعریف می‌کند. نما در معماری خانه‌های تاریخی قاجاریه فلات مرکزی ایران به‌واسطه فرهنگ و معماری درون‌گرا، بیشتر در حیاط میانی‌شان جلوه‌گر شده است. «شاخصه»‌ها و «عوامل معماریانه» گوناگونی در پدیدآوری این نما مؤثر بوده‌اند. در این پژوهش با مطالعه کتابخانه‌ای و متونی که به معماری نما و یا نمای خانه یا خانه تاریخی ایرانی پرداخته‌اند، «شاخصه»ها و «عوامل معماریانه» زیرمجموعه آن‌ها شناسایی شد. پس‌از پیمایش، یک چارچوب نظری به‌عنوان سامانه پیشنهادی دربرگیرنده همه عوامل معماری معماریانه نمای حیاط میانی خانه‌‌ تاریخی قاجاریه ارائه شد. این چارچوب نظری مورد بازخوانی، استدلال منطقی و ارزیابی قرار گرفت تا کارآیی و جامعیت آن محک بخورد و در صورت نیاز کامل شود. «شاخصه»‌‌های مؤثر در پدیدآوری نمای خانه‌ها به ترتیب عبارت‌اند از: اقلیم، عملکرد، شکل و فناوری ساخت. هر یک از این «شاخصه»‌‌های کلان، در زیر مجموعه خود دارای «عوامل معماریانه» چندی هستند. چهار «شاخصه» و شانزده «عامل معماریانه» شناسایی شده در چارچوب نظری، با پژوهش میدانی آزمون و اثبات شد و الگوی ارائه شده، کارآیی خود را در خوانش معماری نمای حیاط میانی خانه‌‌های تاریخی قاجاریه و یا احتمالاً دوره تاریخی و شاید برای خانه‌های امروزین در فلات مرکزی یا دیگر نقاط اقلیمی و جغرافیایی ایران، نشان داد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آرنهایم، ردولف (1394). پویه‌‌شناسی صور معماری، نیروهای ادراک بصری در معماری (مترجم: مهرداد قیومی بیدهندی). تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین (سمت) و فرهنگستان هنر.
پاکزاد، جهانشاه (1382). پدیدارشناسی نمای ساختمان‌های مسکونی و سیر تکوینی توقعات از آن. نشریه هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، 14 (14)، 51-62.
پرهیزکاری، مهرزاد (1398). پیشینه مهندسی در قزوین حکایتی از آبادانی. قزوین: سازمان نظام مهندسی استان قزوین.
پیرنیا، محمدکریم (1392). آشنایی با معماری اسلامی ایران (تدوین غلامحسین معماریان). چاپ بیستم. تهران: انتشارات فرهنگی سروش دانش.
دانتیس، دونیس اِ (1398). مبادی سواد بصری (مترجم: مسعود سپهر) چاپ ۵۴. تهران: انتشارات سروش.
دی‌‌کی چینگ، فرانسیس و اکلر، جیمز (1394). الفبای معمار (مترجمان: علی یاران و ارس مهران‌‌فر)، جلد یک. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
زارعی، محمد ابراهیم (1392). سنندج شهر ارسی، بررسی روند شکل‌‌گیری و گسترش هنر ارسی‌‌سازی براساس نمونه‌‌های موجود. نشریه مطالعات معماری ایران. ۲ (4)، 109-130.
سلطانزاده، حسین (1397). خانه در فرهنگ ایرانی، مفاهیم و بعضی از کاربردها، چاپ دوم. تهران: انتشارات فرهنگ و معماری.
سلطانزاده، حسین و یوسفی، ماندانا (1396). چگونگی کاربرد هندسه تفکیک فضاها در معماری پیش از تاریخ ایران. نشریه اندیشه معماری، 1 (۱)، 54- 70.
صادقی‌‌پی، ناهید (1394). نگاه به نما، چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
گروتر، یورگ کورت (1397). زیبایی‌‌شناسی در معماری (مترجمان: جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون)، چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
فون مایس، پی‌‌یر (1392). نگاهی به مبانی نظری معماری از فرم تا مکان همراه با تحلیل و قیاس با مبانی نظری معماری ایران. (مترجم: سیمون آیوازیان)، چاپ ششم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
نوری شادمانی، رضا (1398). معماری ایران و جهان در سپهر فرهنگ ایران، چاپ هشتم. تهران: انتشارات مهکامه.
لیتروبارو، دیوید و مصطفوی، محسن (1389). معماری سطوح (مترجم: مصطفی کیانی)، چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
مرادی، اصغر محمد و محب‌‌علی، محمدحسن (1397). دوازده درس مرمت، چاپ ششم. تهران: انتشارات مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی.
معماریان، غلامحسین (1384). سیری در مبانی نظری معماری، چاپ سوم. تهران: انتشارات سروش دانش.
معماریان، غلامحسین (1393). مبنای طراحی معماری، چاپ اول. تهران: انتشارات نغمه نو اندیش.
معدن‌‌آرا آرانی، عباس (1395). مطالعات تطبیقی در آموزش و پرورش: کاربست روش‌‌های جدید تطبیق. فصلنامه خانواده و پژوهش، 2 (4)، 24-39.
میرجانی، حمید (1399). استدلال منطقی به‌مثابه روش پژوهش. فصلنامه صفه، 20 (۱)، 35-50.
 
Brzezicki, M. (2021). Disturbance of transparency in the architecture of contemporary glass façades. Architectus,1(65),  78-84.
Kang, E., & Eun J. P. (2021). Phenomenological Transparency through Depth of “Inside/Outside” for a Sustainable Architectural Environment. Sustainability, 13(16), 17-29.
Kuncoro, I. R. A., Setyaningsih, W.,  & Sunoko, K. (2022). Characteristics of architectural typology in colonial buildings in Loji Wetan Surakarta area. 10th Engineering International Conference Earth and enviremental scirnce. Semarang: Indonesia.
Utaberta, N., Jalali, A., Johar, S., Surat, M., & Che-Ani A. I. (2012). Building Facade Study in Lahijan City, Iran: The Impact of Facade’s Visual Elements on Historical Image. International Journal of Humanities and Social Sciences, 6(7), 1839-1844.