شناخت و تحلیل موانع نهادی مشارکت شهروندان در فرایند برنامه‌ریزی توسعه شهری تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، گروه برنامه‌ریزی و طراحی شهری و منطقه‌ای، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 استاد گروه برنامه‌ریزی و طراحی شهری و منطقه‌ای، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

تغییر الگوی واقعی به سمت فرایندهای مشارکت مؤثر و تثبیت‌شده شهروندان در کلانشهر تهران، به‌منزله‌ پایتخت و نخست‌شهر جمعیتی کشور و بستر مهم‌ترین تصمیم‌های اداری، اجرایی و سیاسی در نظام برنامه‌ریزی ایران، مستلزم توجه به عوامل بازدارنده (موانع) مشارکت مؤثر شهروندان در فرایندهای برنامه‌ریزی توسعه شهری از منظر نهادهای رسمی و غیر رسمی مؤثر بر آن است. شناسایی موانع نهادی مشارکت شهروندان در برنامه‌ریزی توسعه شهری‌ که در عمل به معنای طبقه‌بندی طیف وسیع موانع ناشی از ناکارآمدی نهادهای رسمی و غیر رسمی دخیل در فرایند برنامه‌ریزی توسعه شهری و تعیین چگونگی تأثیرپذیری این فرایند از هر دسته از این موانع است. پژوهش در قالب طرح ترکیبی کمّی-کیفی موازی و هم‌زمان، به آزمون مدل ساختاری روابط متغیرهای اصلی در چارچوب نظری پژوهش در سطح کلان با روش کمّی مدل‌سازی معادلات ساختاری، و به‌موازات آن، به تدوین مدل نظری مستقلی مبتنی بر یافته‌های پژوهش کیفی در مقیاس مورد مطالعاتی پژوهش (شهر تهران) پرداخته است. در قالب «مدل ساختاری تحلیل روابط نهادها، توسعه شهری و مشارکت در سطح کلان»، مسیرهای بحرانی و روابط حاکم بر چگونگی اثرگذاری نهادها، رسمی و غیر رسمی، بر فرایند مشارکت‌پذیری شهروندان تهرانی در طرح‌های توسعه شهری شناسایی شده است و  با تلفیق یافته‌های کمّی و کیفی پژوهش، در قالب رویکرد توصیفی-تبیینی، «مدل مفهومی یکپارچه ساختار و موانع نهادی برنامه‌‌ریزی توسعه‌ شهری مشارکتی شهر تهران» و در قالب رویکرد تجویزی، «راهکارهای حذف موانع نهادی مشارکت مردمی در برنامه‌ریزی توسعه شهری تهران» ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ادریسی، افسانه، و شجاعی، مرجان (1391). بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت اجتماعی ساکنین در تحقق طرح‌های توسعه شهری- نمونه موردی: پیاده‌راه‌سازی حوزه تاریخی شهر تهران منطقه 12. برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی،  4 (13)، ۱۱۵-۱۵۸.
آلمندینگر، فیلیپ (1389). نظریه‌ برنامه‌ریزی (مترجم: الهام بهمن تیموری). تهران: انتشارات آذرخش.
حسینی، سیدهادی، قدرتی، حسین، و جوادیان، سیدحمید (1391). تحلیلی بر جایگاه مشارکت شهروندان در توسعه پایدار شهری (مطالعه موردی شهر سبزوار). مجموعه مقالات کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، مشهد.
ربانی، رسول، قاسمی، وحید، و عباس‌زاده، محمد (1388). رابطه ابعاد مادی و غیرمادی رفاه اجتماعی با مشارکت شهروندان در امور شهری. رفاه اجتماعی، 9 (32)، ۸۷-۱۰۴.
شرفی، مرجان، بهزادفر، مصطفی، دانشپور، سیدهادی، برک‌پور، ناصر، و خانکه، محمدرضا (1398). مشارکت‌پذیری یا مشارکت‌گریزی مردم و برنامه‌ریزان؟ پژوهشی کیفی در محیط برنامه‌ریزی شهری ایران. معماری و شهرسازی (هنرهای زیبا)، 24 (2)، 29-38.
صفایی‌پور، زهرا (1396). بررسی عوامل مؤثر  بر مشارکت  مردمی در توسعه شهری (مطالعه موردی: شهر ایلام). فصلنامه مطالعات عمران شهری، 1 (1)، ۱۱۱-۱۴۰.
طالب، مهدی، میرزایی، حسین، و نادری، عفوات (1391). ارزیابی نقش مشارکت در طرح‌های توسعه مناطق روستایی (بررسی موردی: طرح‌های تجمیع مناطق روستایی). توسعه محلی (شهری و روستایی)، 4 (1)، ۱-۱۸.
عبدی دانشپور، زهره (1383). جزوه شماره 4 درس مبانی نظری برنامه‌ریزی شهری دوره کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای. دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی.
علی‌پور، پروین، زاهدی، محمدجواد، شیانی، ملیحه (1388). اعتماد و مشارکت (بررسی رابطه بین اعتماد و مشارکت اجتماعی در شهر تهران). جامعه‌شناسی ایران، 10 (2)،  ۱۰۹-۱۳۵. 
گیوی، مجید، علیپور، سمیره، نظری، صفیه، و اقامتی گشتی، رضا (1394). بررسی عوامل مؤثر بر جلب مشارکت شهروندان در توسعه پایدار شهری (مورد مطالعه: شهر بندرعباس). فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر،  9 (4) (پیاپی 31)، 190-167.
یزدان‌پناه، لیلا (1386). موانع مشارکت اجتماعی شهروندان تهرانی. رفاه اجتماعی، 7 (26)، 105-130.
 
Alexander, E. R. (1992). Approaches to planning: Introducing current planning theories, concepts, and issues. Luxemburg: Taylor & Francis.
Cleaver, F. (2004). The limits of participation in development. The Sahel, 5, 67.
Cooke, B., & Kothari, U. (2001). Participation: The new tyranny? New York & London: Zed Books.
Creighton, J. L. (2005). The public participation handbook: Making better decisions through citizen involvement. San Francisco: John Wiley & Sons.
Healey, P. (1992). An institutional model of the development process. Journal of property research, 9 (1), 33-44.
Hickey, S., & Mohan, G. (2004). Towards participation as transformation: critical themes and challenges, In: S. Hickey. & G. Mohan (Eds.) Participation: From tyranny to transformation (pp. 3-24) London & New York: Zed books.
Jütting, J. (2003), “Institutions and Development: A Critical Review”, OECD Development Centre Working Papers, No. 210, OECD Publishing, Paris, Retrieved 22 October, 2019.
Menzel, S., Buchecker, M., Schulz, T. (2013). Forming social capital—Does participatory planning foster trust in institutions? Journal of environmental management, 131, 351-362.
Ostrom, E. (2005). Doing institutional analysis digging deeper than markets and hierarchies. (Eds.) In: Handbook of new institutional economics (819-848), Dordrecht: Springer.
Ostrom, E. (2005a). Understanding institutional diversity (Vol. 241). Princeton, NJ: Princeton University Press.
Ostrom, E. (2005b). Doing institutional analysis digging deeper than markets and hierarchies. (Eds.) In: Handbook of new institutional economics (819-848), Dordrecht: Springer.
Ostrom, E. (2011). Background on the institutional analysis and development framework. Policy Studies Journal, 39 (1), 7-27.
Pollini, Gabriele. (2000). Social Belonging, Second Edition, E. F. Borgatta, R. J. Montgomery Encyclopedia of Sociology. MontgomeryEncyclopedia of Sociology.
Reed, M. S. (2008). Stakeholder participation for environmental management: a literature review. Biological conservation, 141 (10), 2417-2431.
Wandersman, A. (1981). A framework of participation in community organizations. The Journal of Applied Behavioral Science, 17 (1), 27-58.
Wilcox, D. (2003). The Guide to Effective Participation Retrieved 21 September, 2016 from: http://www.partnerships.org.uk/guide