ارجاعات صورت‌گرایانه به پیشینه‌ معماری ایران به‌منظور هویت‌بخشی به مسکن معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

2 استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

معماری مسکن معاصر در ایران با پدید آمدن برونگرایی و الگوهای جدید ساختمانی، آنچنان که در گذشته بازتاب‌دهنده‌ هویت و فرهنگ جامعه بود تحقق نیافت و به تدریج دچار بحران هویت شد. بنابراین جریانات هویت‌گرایی متعددی شکل گرفت و معماران با رویکردهای گوناگون به پیشینه‌ معماری ایران رجوع و سعی کردند به معماری مسکن معاصر هویت ببخشند. بخشی از این ارجاعات با رویکردهای صورت‌گرایانه همراه بوده‌ است. در این تحقیق جهت تبیین انواع رویکردهای صورت‌گرا و بررسی نمود کالبدی آن‌ها در مسکن، تعدادی از آثار مسکونی معاصری که با دغدغه‌ هویتمندی طراحی و اجرا گردیده‌اند گزینش شدند. آثار برگزیده به کمک ابزار مشاهده، جستجو در اسناد و مدارک و بهره‌مندی از نظریات معماران و منتقدان، از منظر صورت‌گرایانه مورد بررسی و تحلیل دقیق قرار گرفتند تا بدین طریق ارجاعات صورت‌گرایانه به پیشینه‌ معماری ایرانی در آثار استخراج و تفکیک شوند. انواع رویکردهای صورت‌گرا در چند گروه شامل بهره‌گیری از «الگوهای فضایی»، «ایده‌های سازمان‌دهنده فضا»، «عناصر و اجزای کالبدی»، «مصالح رایج»، «نظم و اشکال هندسی رایج» و «رنگ‌های مرسوم» در معماری ایرانی تقسیم شدند. تبیین این زیرمجموعه‌ها، دو رویکرد «ذهنیت‌گرا» و «عینیت‌گرا» را در ارجاعات صورت‌گرایانه معین کرد و میزان توانایی هر کدام را در هویت‌بخشی به مسکن معاصر آشکار ساخت و مشخص نمود که هویت‌بخشی به معماری مسکن معاصر چنانچه با وام‌گیری از وجوه صورت‌گرایانه‌ معماری تاریخی ایران همراه باشد، نیازمند برقراری تعاملی اندیشمندانه میان عینیت‌گرایی و ذهنیت‌گرایی در رویکرد صورت‌گرا است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


 
-         اردلان، نادر، و بختیار، لاله (1380). حس وحدت، سنت عرفانی در معماری ایرانی (مترجم: حمید شاهرخ). تهران: نشر خاک.
-         استودیو معماری همان (1397). آپارتمان مسکونی ملک. دسترسی در بهمن 1399 از www.hamaanstudio.com.
-         آصفی، مازیار، و ایمانی، الناز (1395). بازتعریف الگوهای طراحی مسکن مطلوب ایرانی- اسلامی معاصر با ارزیابی کیفی خانه‌های سنتی. فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، 4(11)، 75-56.
_        اعتصام، ایرج (1374). بررسی تطبیقی معماری و شهرسازی معاصر ایران با اروپا. اولین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، سازمان میراث فرهنگی تهران، 89-110.
-         اوچیزی، سمیه، و مهدی‌نژاد، جمال‌الدین (1398). بازآفرینی فضای معماری با رویکرد ارتقاء هویت ایرانی. فصلنامه پژوهش‌های مرمت و معماری اسلامی و ایرانی، 2 (4)، 45-33.
-         آهویی، صادق، احمدی دیسفانی، یدالله، و کلانتری خلیل‌آباد، حسین (1400). بازشناسی هویت خانه‌های سنتی ایرانی با تکیه بر عناصر کالبدی، اجتماعی و فرهنگی هویت‌ساز. نشریه مطالعات هنر اسلامی، 41، 74-91.
_        بانی‌مسعود، امیر (1388). معماری معاصر ایران در تکاپوی بین سنت و مدرنیته. تهران: نشر هنر معماری قرن.
-         بمانیان، محمدرضا، غلامی رستم، نسیم، و رحمت پناه، جنت (1389). عناصر هو‌یت‌ساز در معماری سنتی خانه‌های ایرانی، نمونه موردی: خانه رسولیان یزد. مطالعات هنر اسلامی، 7(13)، 68-55.
-         بهشتی، محمد (1395). خانه (از آغاز پهلوی اول تا دهۀ چهل شمسی). دوفصلنامه علمی و پژوهشی مطالعات معماری ایران، 5(10)، 242-229.
-         ثمین شریفی میاوقی، ابراهیم، یعقوبی سنقرچی، معصومه، و حق‌لسان، مسعود (1398).  ارزیابی مؤلفه‌های ارزشی معماری مسکن مطلوب بر اساس نظام معرفتی اسلام (نمونه موردی: خانه‌های معاصر ارومیه). نشریه علمی آموزش و ارزشیابی، 12(48)،62-33.
-         حاجی‌قاسمی، کامبیز (1391). شاخصه‌های معماری اسلامی ایران. صفه، 58، 5-18.
-         حاجی‌قاسمی، کامبیز، و نوایی، کامبیز (1390). خشت و خیال. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، سروش.
-         حبیبی، سید‌محسن (1385). شرح جریان‌های فکری معماری و شهرسازی در ایران معاصر. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
-         حسین‌پور، رضا، بلالی اسکویی، آزیتا، و کی‌نژاد، علی (1397). ارزیابی مفاهیم اسلامی طراحی مسکن، با هدف بازآفرینی در مسکن معاصر. فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، 6 (20)،48-21.
-         حمزه‌نژاد، مهدی، و رادمهر، مهسا (1396). تحلیل اصول فضایی و الگوگزینی بهینه در معماری الگوگرای معاصر ایران. بررسی موردی: سازمان میراث فرهنگی کشور. دو فصلنامه معماری ایرانی، 11، 145-168.
-         خاقانپور شاهرضائی، ریحانه، و خوئی، حمیدرضا (1396). نسبت امروز و گذشته در آثاری از معماری مسکونی معاصر تهران. هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 22(1)، 104-89.
-         خدامی‌پور، اکرم، ذبیحی، حسین، و مفیدی شمیرانی، مجید (1399). ارزیابی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر ارتقاء هویت منظر معماری در نماهای معاصر. فصلنامه علمی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. 11(41)، 214-197.
-         خط معمار (1394). معماری مجتمع مسکونی کامرانیه. دسترسی در بهمن 1399 از https://archline.ir
-         خط معمار (1394). ساختمان مسکونی بهاران. دسترسی در بهمن 1399 از https://archline.ir
-         خط معمار (1399). معماری خانه مادر. دسترسی در بهمن 1399 از https://archline.ir
-         دانشنامه هنر معماری (1398). خانه افشار. دسترسی در بهمن 1399 از https://aoapedia.ir
-         دانشنامه هنر معماری (1398). مجتمع مسکونی سایه‌ها. دسترسی در بهمن 1399 از https://aoapedia.ir
-         دانشنامه هنر معماری (1398). عمارت سدروس. دسترسی در بهمن 1399 از https://aoapedia.ir
-         دانشنامه هنر معماری (1399). مجتمع مسکونی باغ ونک. دسترسی در بهمن 1399 از https://aoapedia.ir
-         دفتر معماری میان (1399). ساختمان مسکونی فرایبورگ. دسترسی در بهمن 1399 از http://mianoffice.com
-         ژیمان، ساختمان پلاک 23 (1399). دسترسی در تیر 1400 از https://zhemaan.com/famous-contemporary-architecture-projects/
-         صارمی، علی‌اکبر، و رادمرد، تقی (1376). ارزش‌های پایدار در معماری ایران. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
-         عبدالحسینی، جواد (1390). سازگار کردن طراحی خانه‌های مسکونی تبریز و باکو با فرهنگ و اقلیم بومی. فصلنامه علمی پژوهشی باغ نظر، مرکز پژوهشی هنر و معماری و شهرسازی نظر، 8 (18)، 24-13.
-         علیزاده، مهدی (1396). معماری مهدی علیزاده. معمار، 107، 8- 34.
-         غفاری‌سده، علی (1373). سازمان‌های فضایی در معماری شهرهای سنتی ایران، صفه، 4، 26-37.
-         قبادیان، وحید (1392). سبک‌شناسی و مبانی معماری معاصر در ایران. تهران: علم معمار و رویال.
-         قطبی، علی اکبر (1387). مفهوم هویت و معماری امروز ایران. آینه خیال، 10، 78-83.
_        کرمانیان، علی (1384). کارهای علی کرمانیان. معمار، 30،20-45.
_        کیانی، مصطفی (1383). معماری دوره پهلوی اول دگرگونی اندیشه‌ها. پیدایش و شکل‌گیری معماری دوره بیست ساله معاصر ایران 1320-1299. تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
-         تحریریه معماری آرل (1394). بازسازی خانه کاوه. دسترسی در بهمن 1399 از https://www.arel.ir/fa/News-View-2579.html
-         معماری معاصر ایران (1398). ساختمان یک خانه دو نسل سه واحد. دسترسی در بهمن 1399 از http://www.caoi.ir/fa/projects/item/1337
-         معماری معاصر ایران (1398). خانه شماره 7. دسترسی در بهمن 1399 از http://www.caoi.ir/fa/projects/item/1354
-         معماری معاصر ایران (1398). ساختمان سعادت‌آباد. دسترسی در تیر 1399 از http://www.caoi.ir/fa/projects/item/1308
-         معماری معاصر ایران (1398). خانه حیات آبی. دسترسی در بهمن 1399 از http://www.caoi.ir/fa/projects/item/1358
-         معماری معاصر ایران (1399). خانه کاشان. دسترسی در بهمن 1399 از http://www.caoi.ir/fa/projects/item/934
_        معماری معاصر ایران (1399). ساختمان آجرپوش. دسترسی در بهمن 1399 از http://www.caoi.ir/fa/projects/item/816
-         معماری معاصر ایران (1399). یست‌خانه. دسترسی در بهمن 1399 از http://www.caoi.ir/fa/projects/item/1090
_        ممانی، حمید، یاری، فهمیه، و حقیر، سعید (1397). مؤلفه‌های معماری ایرانی- اسلامی و نقش هویت‌بخش تزئینات. فصلنامه هنر و تمدن شرق، 6(21)، 37-46.
_        مهرداد، جواد، و روشن، محسن (1398). الگوهای هندسی معماری ایران و بررسی این الگوها از پیدایش اولین تمدن‌ها تا دوران معاصر. معماری و شهرسازی ایران، 13، 1-11.
-         مهندسین مشاور تجیر. مجتمع مسکونی جلفا. دسترسی در بهمن 1399 از https://tajeerarch.com
_        مهندسان مشاور نقش ازل. خانه الهیه (1390). دسترسی در تیر 1399 از http://naqsheazal.com/?portfolio=elahieh-residential
_        میرمقتدایی، مهتا (1383). معیارهای شناخت و ارزیابی هویت کالبدی شهرها. هنرهای زیبا، 19، 29-38.  
_        نصر، طاهره، و ماجدی، حمید (1392). نگاهی به مقوله هویت در شهرسازی. معماری و شهرسازی آرمانشهر، 11، 269-277.
-         نظام‌دوست، امیررضا، کلانتری‌خلیل‌آباد، حسین، و یاری، علی (1398). تبیین الگوی کالبدی مسکن معاصر مبتنی بر معماری زمینه‌گرا در شهر کاشان مطالعه موردی: خانه‌های تاریخی منتخب دوره قاجار. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی. 10(38)، 19-5.
 
-         Canter, D. (1977). The Psychology of Place. London: Architectural Press.
-         Strauss, A. L., & Corbin, J. M. (1997). Grounded theory in practice. San Jose State University, USA: Sage Publications.