بررسی ابعاد چهارگانه قدرت در توسعه مگامال‌های منطقه یک تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه مدیریت شهری، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

3 استاد گروه طراحی و برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

در چند دهه اخیر، متفکران مطالعات شهری به اهمیت قدرت در برنامه‌ریزی پی برده و به برنامه‌ریزان گوشزد کرده‌اند که به آن توجه کنند. با‌این‌حال زمینه برنامه‌ریزی، همچنان فاقد بدنه‌ای منسجم از نظریه‌ها و پژوهش‌های مرتبط با قدرت است. این در‌حالی است که در علوم سیاسی و اجتماعی تا به امروز چهار بعد از قدرت شناسایی شده است و مدل‌هایی بر اساس آن‌ها تعریف شده است که امکان انجام پژوهش‌های نظام‌مند را فراهم کرده است. پژوهش انتقادی حاضر کوشش دارد، با توجه به ظرفیت‌های برنامه‌ریزی شهری امکان استفاده از این ابعاد را در بررسی چگونگی اعمال قدرت بر فرایندهای توسعه شهری بسنجد. مورد مطالعه این پژوهش توسعه مگامال‌هایی است که با‌وجود ایجاد چالش‌های فراوان برای شهر و شهروندان همچنان رواج دارد. بررسی این مسئله با استفاده از ابعاد قدرت، این امکان را می‌دهد تا چگونگی اعمال قدرت در فرایند توسعه مگامال‌ها با استفاده و به‌واسطه سیستم برنامه‌ریزی شهری آشکار شود. این پژوهش ماهیتاً کیفی است و از روش برساخت‌گرای نظریه مبنایی بهره برده است. بر این مبنا، پژوهشگر در تعامل با 18 نفر مصاحبه‌شونده  و بررسی اسنادی شامل 35 مصاحبۀ ثبت‌ شده در وب‌سایت‌ها، 23 مقاله و 3 سند مرتبط با مگامال‌ها به برساخت نظریه مبادرت می‌ورزد. نتیجه آنکه فرایند توسعه مگامال‌ها، همسو با منافع قدرت، هم‌راستا با انحصار، همراه با مشروع‌سازی-عقلانی‌سازی  و فرآورده آن فضایی همسان با سراسربین است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ایزدپناه، محبوبه، و حبیبی، میترا (1397). تحلیل و ارزیابی جایگاه مال‌ها به مثابه فضای عمومی مطالعه موردی: مرکز خرید پالادیوم تهران. فصلنامه شهر پایدار، 1(4)، ۳۷-۵۶.
ایزدپناه، محبوبه، و حبیبی، میترا (1400). تحلیلی بر تعارضات مراکز خرید بزرگ مقیاس شهر تهران از منظر منفعت عمومی. معماری و شهرسازی آرمانشهر، 14(35)، ۲۵۷-۲۷۴.
شریف‌زادگان، محمد حسین، و ندائی طوسی، سحر (1394). روش‌های پژوهش کیفی در برنامه‌ریزی توسعه با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای تهران. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
کاظمی، عباس، و امیرابراهیمی، مسرت (1397). مطالعه‌ ابعاد فرهنگی و اجتماعی مگامال‌ها و مجتمع‌های بزرگ تجاری. تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
کاظمیان، غلامرضا، واعظی، رضا، قربانی‌زاده، وجه‌اله، و شاه‌محمدی، مرضیه (1398). آسیب‌شناسی شکل‌گیری حکمروایی محلی در ایران با روش نظریه‌پردازی داده‌بنیاد ساخت‌گرا. جغرافیا و توسعه فضای شهری، 6(1)، ۶۳-۸۰.
رفیعیان، مجتبی، تقوایی، علی اکبر، و شاه‌محمدیان، هانیه (1397). تحلیلی بر مناسبات قدرت در فرایند برنامه‌‌ریزی طرح‌‌های توسعه شهری نمونه موردی: محور 17 شهریور تهران. فصلنامه جغرافیا و توسعه، 16(52)، ۹۷-۱۱۶.
Albrechts, L. (2003). Planning and power: towards an emancipatory planning approach. Environment and Planning, 21, 905 - 924.
Allmendinger, P.; & Gunder, M. (2005). Applying Lacanian insight and a dash of Derridean deconstruction to planning’s dark side. Planning Theory, 4(1), 87-112.
Charmaz, K. (2014). Constructing grounded theory. (2nd edition). London: Sage publications.
Charmaz, K. (2017). The Power of Constructivist Grounded Theory for Critical Inquiry. Qualitative Inquiry, 23(1), 34-45.
Charmaz, K; & Thornberg, R. (2021). The pursuit of quality in grounded theory. Qualitative research in psychology, 18(3), 305-327.
Digeser, P. (1992). The Fourth Face of Power. The Journal of Politics, 54(4), 977-1007.
Esfandi, S., & Nourian, F. (2021). Urban carrying capacity assessment framework for mega mall development. A case study of Tehran’s 22 municipal districts. Land Use Policy, 109, 1-22.
Fox-Rogers, L., & Murphy, E. (2014). Informal strategies of power in the local planning system. Planning Theory, 13(3), 244-268.
Flyvbjerg, B. (1998). Rationality and Power. Democracy in Practice. Chicago: University of Chicago Press.
Flyvbjerg, B. (2002). Bringing Power to Planning Research: One Researcher’s Praxis Story. Planning Education and Research, 21(4), 353-366.
Forester, J. (1982). Planning in the Face of Power. American Planning Association, 48(1), 67-80.
Gaventa, J. (2006). Finding the Spaces for Change: A Power Analysis. IDS Bulletin, 37(6), 23-33.
Gaventa, J. (2019). Applying Power Analysis: Using the ‘Powercube’ to explore forms, levels and spaces. Moscow: The 40th Anniversary of the Power Group, International Political Science Association.
Gunder, M. (2015). Critical Planning Theory. In James D. Wright (Ed.), International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. Second Edition (255–260). USA: Elsevier
Harvey, D. (2013). Urban Experience, Persian translation by Aqvami Moqadam, A. 1st edition, Pejvak Publications.
Haugaard, M. (2012). Rethinking the four dimensions of power: domination and empowerment. Journal of Political Power, 5(1), 33-54.
Haugaard, M. (2021). The four dimensions of power: conflict and democracy. Journal of Political Power, 14(1), 153-175.
Healey, P. (2003). Collaborative planning in perspective. Planning Theory, 2(2), 101-123.
Hillier, J. (2002). Shadows of power: An Allegory of Prudence in Land-use Planning. London & New York: Routledge.
Kenny, M.; & Fourie, R. (2015). Contrasting classic, straussian, and constructivist grounded theory: methodological and philosophical conflicts. The Qualitative Report, 20(8), 1270-1289.
Langman, L. (1991). Alienation and everyday life: Goffman meets Marx at the shopping mall. International Journal of Sociology and Social policy, 11(6-8), 107-124.
Najjar, R. (2019). Planning, Power, and Politics (3P): Critical Review of the Hidden Role of Spatial Planning in Conflict Areas. In: L. Loures (Ed.), Land Use - assessing the Past, Envisioning the Future (217-240). London: Intech Open.
Richardson, T. (1996). Foucauldian discourse: Power and truth in Urban and regional policy making. European Planning Studies, 4(3), 279-292.
Roy, A. (2012). Urban Informality: The Production of Space and Practice of Planning. In: Randall Crane and Rachel Weber (Eds). The Oxford Handbook of Urban Planning (691-705). New York: Oxford University Press.
Rydin, Y. (2019). Silences, categories and black-boxes: Towards an analytics of the relations of power in planning regulation. Planning Theory, 19(5), 1-20.
Saden, E. (2004). Empowerment and Community Planning Theory and Practice of People-Focused Social Solutions. (Translated from Hebrew by Richard Flantz). Tel Aviv: Hakibutz Hameuchad publisher.
Shapiro, I. (2006). On the Second Edition of Lukes ’Third Face. Political Studies Review, 4(2), 146–155.
Yiftachel, O. (1998). Planning and social control: Exploring the dark side. Journal of planning literature, 12(4), 395-406.
Yiftachel, O. (2001). Outlining the power of planning. In O. Yiftachel, J. Little, D. Hedgcock, & I. Alexander, the Power of Planning: Spaces of Control and Transformation (1-19). Netherlands: Springer.
Zaaiman, J.; & Mupambwa, G. (2021). An application of four-dimensional model of power: The case of khutsong. Journal of political power, 14(1), 131-152.