تحلیل فضایی محدوده ایستگاه‌‌های متروی کلانشهر تهران با استفاده از اصول توسعه حمل‌ونقل همگانی (TOD)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه برنامه‌ریزی و طراحی شهری و منطقه‌ای، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دکتری شهرسازی، دانشکده شهرسازی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

رشد جمعیت شهرها درکنار توسعۀ کالبدی پراکنده و توزیع نامتوازن کاربری‌ها و تراکم‌ها، موجب طولانی شدن سفرها شده است و شهرها را با مشکلاتی چون ناکارآمدی سیستم‌های حمل‌ونقل، کمبود دسترسی به خدمات و فاصله میان عرصه‌های کار و سکونت و پیامدهای ناشی از ترافیک مواجه کرده است. یکی‌از راهکارهایی که به‌منظور کاهش سهم سفرهای شخصی و بهره‌برداری از سایر روش‌های حمل‌ونقلی درکنار افزایش کارآمدی استفاده از فضا مطرح شده «توسعه مبتنی‌بر حمل‌ونقل همگانی» است. با وجود اهمیت «توسعه مبتنی‌بر حمل‌ونقل همگانی»، تحلیل یکپارچه‌ای از امکان‌پذیری به‌کارگیری این رویکرد به‌صورت فضایی انجام نشده است. لذا هدف اصلی این مقاله بررسی میزان تناسب محدوده ایستگاهی متروی کلانشهر تهران، جهت پیاده‌سازی اصول و معیارهای توسعه مبتنی‌بر حمل‌ونقل با به‌کارگیری روش تحلیل عاملی اکتشافی و تحلیل خوشه‌ای است. یافته‌های پژوهش مبین آن است که عوامل دسترسی به پهنه‌های متراکم سکونت، دسترسی به مراکز کسب‌و‌کار، دسترسی به خدمات و زیرساخت‌های شهری، دسترسی به حمل‌ونقل عمومی، دسترسی به کاربری مختلط و دسترسی به فضای سبز‌ و باز به‌ترتیب بیشترین اهمیت را در کلانشهر تهران دارند. افزون‌بر آن، برخی‌از محدوده‌های ایستگاهی نیاز به تقویت ترکیب، تراکم و دسترسی داشته و این درحالی است که برخی‌از محدوده‌های ایستگاهی شرایط لازم برای تحقق توسعه مبتنی‌بر حمل‌ونقل همگانی را ندارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


امیدی، پیمان و صارمی، حمیدرضا (1400). ارزیابی تراکم و اختلاط کاربری‌ها جهت پیاده‌سازی توسعه مبتنی‌بر حمل‌ونقل عمومی (مورد مطالعه: ایستگاه مترو منیریه تهران). نشریه علمی برنامهریزی توسعه کالبدی، 24 (4)، 63-77.
خیرالدین، رضا، فروهر، امیر و ایمانی، جواد (1392). توسعه هدفمند ایستگاه‌‌های مترو؛ از قطب‌بندی فضایی تا یکپارچگی شهری در تهران. نمونه‌‌های مورد مطالعه: ایستگاه مترو دکتر شریعتی و ایستگاه مترو میدان شهدا. فصلنامه علمی پژوهشی باغ نظر، 10 (27)، 15-26.
دلایی میلان، ابراهیم و خیرالدین، رضا (1396). سنجش عدالت فضایی در بستر نظام حمل‌ونقل عمومی با مدل تحلیل شبکه‌ای (مورد پژوهی: مناطق 2، 3، 4 و 5 شهر تهران). فصلنامه علمی-پژوهشی نگرش نو در جغرافیای انسانی، 9 (3)، 19-39.
رحمانی، مهرداد، امین‌زاده گوهرریزی، بهرام و رستگار، سعید (1399). ارزیابی تطبیقی مبانی الگوی توسعه پیشنهادی طرح ساختاری راهبردی (جامع) شهر تهران 1386 با الگوی توسعه حمل‌ونقل عمومی محور (TOD). مجلّهٔ جغرافیا و توسعهٔ فضای شهری، 7 (2)، 178-207.
زبردست، اسفندیار (1396). کاربرد روش تحلیل عاملی اکتشافی (EFA) در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای؛ مورد پژوهی: سنجش وضعیت پایداری اجتماعی در کلانشهر تهران. نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، 22 (2)، 5-18.
صارمی، حمیدرضا و امیدی، پیمان (1402). چگونگی پیاده‌سازی TOD در شعاع عملکردی ایستگاه‌های مترو، نمونه مطالعاتی: ایستگاه مترو منیریه تهران. فصلنامه برنامهریزی توسعه شهری و منطقه‌‌ای، 8 (25)، 155-194.
عباس‌زادگان، مصطفی، رضازاده، راضیه و محمدی، مریم (1390). بررسی مفهوم توسعه مبتنی‌بر حمل‌ونقل همگانی و جایگاه مترو شهری تهران در آن. فصلنامه علمی پژوهشی باغ نظر، 8 (17)، 43-58.
علی‌الحسابی، مهران و مرادی سلمان (1389). تبیین مفهوم توسعه مبتنی‌بر حمل‌ونقل عمومی و معیارهای تعیین مراکز آن (مطالعه موردی خط 1 مترو شیراز). نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، 2 (41)، 111-123.
مرکز آمار و رصد شهری شهرداری تهران (https://data.tehran.ir)
میرمقتدایی، مهتا و باریکانی مرضیه (1396). راهنمای ملی توسعه مبتنیبر حملونقل همگانی. تهران: شورای عالی شهرسازی و معماری ایران.
Bernick, Michael, S., & Cervero, R. (1997). Transit Villages in the 21st Century. New York: McGraw-Hill.
Baldwin Hess, D., & A. Lombardi, P. (2004). Policy Support for and Barriers to Transit-Oriented Development in the Inner City; Literature Review. Journal of the Transportation Research Board, 1887(1), 26-33.
Carlton, I. (2009). Histories of Transit-Oriented Development: Perspectives on the Development of the TOD Concept. UC Berkeley: Institute of Urban and Regional Development. Retrieved from https://escholarship.org/uc/item/7wm9t8r6
Center fot Transit Oriented Development (2010). Performance-Based Transit-Oriented Development Typology Guidebook. The Center for Transit-Oriented Development (CTOD).
Cervero, R., & Kockelman, K. (1997). Travel demand and the 3ds: density, diversity, and design. University of California at Berkeley.
Ewing, R., & Cervero, R. (2010). Travel and the Built Environment; A Meta-Analysis. Journal of the American Planning Association, 76(3), 265-294.
Green Building Council (2014). LEED Reference Guide for Neighborhood Development. Washington, DC.
Ibraeva, A., Correia, G.H.D.A., Silva, C., & Antunes, A.P. (2020). Transit-oriented development: A review of research achievements and challenges. Transportation Research Part A: Policy and Practice, 132, 110-130.
Institute for Transportation & Development Policy (2017). TOD Standard version 3.0. New York. ITDP.
Jain Singh, Y., Fard, P., Zuidgeest, M., Brussel, M., & van Maarseveen, M. (2014). Measuring transit oriented development: a spatial multi criteria assessment approach for the City Region Arnhem and Nijmegen. Journal of Transport Geography, 35, 130-143.
Jain Singh, Y., Flacke, J., Zuidgeest, M., & Van Maarseveen, M. (2019). Planning for Transit Oriented Development (TOD) Using a TOD Index. CRC Press; Taylor & Francis Group.
Jamme, H.T., & Banerjee, T. (2019). A Twenty-Five-Year Biography of the TOD Concept: From Design to Policy, Planning, and Implementation. Journal of Planning Education and Research, 39(4), 409-428.
Jeihani, M., & Zhang, L. (2013). Development of a framework for transit oriented development (TOD). Maryland State: state highway administration.
Kamruzzaman, M., Baker, D., Washington, S., & Turrell, G. (2014). Advance transit oriented development typology: case study in Brisbane, Australia. Journal of Transport Geography, 34, 54-70.
Khare, R., Govind Kumar Villuri, V., Chaurasia, D., & Kumari, S. (2021). Measurement of transit-oriented development (TOD) using GIS technique: a case study. Arabian Journal of Geosciences, 14, 832.
Nelson, D., Niles, J., & Hibshoosh, A. (2001). A New Planning Template for Transit-Oriented Development. San José State: Mineta Transportation Institute.
Soares, O.J., Manuela Lourenco Marques b, M., & Manuel Ferreira Monteiro, C. (2003). A multivariate methodology to uncover regional disparities: A contribution to improve European Union and governmental decisions. European Journal of Operational Research, 145 (1), 121–135.
O’Sullivan, A. (2012). Urban Economics (8 ed.). McGraw-Hill.
Pollack, S., Gartsman, A., & Wood, J. (2013). eTod Score: Executive Summary. Dukakis Center for Urban and Regional Policy.
Salat, S., & Ollivier, G. (2007). Transforming the Urban Space through Transit-Oriented Development; The 3V Approach. In S. Salat, & G. Ollivier. The World Bank.
Schlossberg, M., & Brown, N. (2004). Comparing Transit-Oriented Development Sites by Walkability Indicators. Transportation Research Record, 1887(1), 34-42. 
Song, Y., & Knaap, G.J. (2007). Quantitative Classification of Neighbourhoods: The Neighbourhoods of New Single-family Homes in the Portland Metropolitan Area. Journal of Urban Design, 12(1), 1–24.
VTPI (2014). Transit Oriented Development: Using Public Transit to Create More Accessible and Livable Neighborhoods. Retrieved September 28, 2014, from TDM Encyclopedia: http://www.vtpi.org/tdm/tdm45.htm