The social geography of resident groups in spontaneous urban settlements; Case study: A comparison between Dowlatabad neighborhood in Kermanshah and Naysar in Sanandaj

Document Type : Original Article

Authors

1 PhD Candidate, Department of Urban Planning, Faculty of Art and Architecture, Kurdistan University, Sanandaj, Iran

2 Professor, Department of Urban Planning, Faculty of Art and Architecture, Kurdistan University, Sanandaj, Iran

Abstract

The differing value associated with the concepts of formality and informality has led to the creation of a geography of inequality in spatial-social values, which is reproduced within the emerging space of capitalist power and planning. In this poverty-reproducing, citizen- excluding structure, certain social groups are marginalized, each for different reasons. This study, therefore, seeks to answer the following question: which social groups reside in the informal urban settlements of Dowlatabad in Kermanshah and Naysar in Sanandaj? Can these individuals be categorized into similar groups? To address these questions, a combination of quantitative (questionnaire) and qualitative (critical ethnography) methods was employed to facilitate a more detailed identification of the resident groups. The typology developed in this study is based on two perspectives: the structural-institutional and the constructivist-attitudinal, both derived from four process-based approaches —Turner's views on housing processes, Stokes' motives for residence, Mangin's modes of settlement, and Yiftachel and Roy's perspectives on social origin. The findings indicate that, based on the structural-institutional and constructivist-attitudinal perspectives, six distinct groups with different objectives reside in the neighborhoods of Dowlatabad in Kermanshah and the detached urban area of Naysar in Sanandaj. Crucially, there are essential difference between these six demographic groups within each neighborhood. In Dowlatabad, factors such as war, earthquakes, cohabitation with fellow citizens (immigrants from small cities within the province), low land and housing prices, and favorable labor market conditions have contributed to the formation of various demographic groups. These conditions differ in Naysar, which initially had a rural core. Furthermore, there are clear differences between the first, second, and third generations in these neighborhoods, particularly regarding their sense of despair and feeling of being "second-class citizens," especially among the second and third generations. From this perspective, it can be argued that the primary motivation for most residents in settlements like Dowlatabad and Naysar is the basic need for shelter and housing —needs that the urban planning and housing provision systems fail to address. The first, second, and third income deciles, who make up a significant portion of the urban poor, lack the income to purchase formal land, cannot afford the ancillary costs of housing (such as municipal fees and engineering permits), and are unable to cover land preparation and utility costs. Therefore, their settlement arises from economic rationality, calculated decision-making, and logical choices. In conclusion, it should be emphasized that similar social groups are likely to reside in most informal urban settlements across Iran. However, depending on the specific characteristics and conditions of the region, city, and settlement, differences also exist among resident groups. Ultimately, it can be argued that we are currently witnessing the emergence of a "new social geography of urban informality," in which diverse demographic groups with varied objectives and conditions are being reproduced across three spatial layers: stabilized areas, detached urban areas, and surrounding villages within cities.

Keywords

Main Subjects

References

اطهاری کمال و دیگران (۱۳۷۴). حاشیه‌نشینی در ایران؛ عدل و راه‌حل‌ها. سمینار سیاست‌‌های توسعه مسکن در ایران، مجموعه مقالات، ۱۳-۲۸.
ایراندوست، کیومرث (۱۳۸۹). سکونتگاه‌‌های غیررسمی و اسطوره‌‌ حاشیه‌‌نشینی. تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
ایراندوست، کیومرث و صرافی، مظفر (۱۳۸۶). یاس و امید در سکونتگاه‌های غیررسمی، نمونۀ موردی شهر کرمانشاه. رفاه اجتماعی، ۷ (۲۶)، ۲۰۱-۲۲۲.
ایراندوست، کیومرث (۱۳۸۱). مهاجرت از نگاه مهاجر. فصلنامه مدیریت شهری، ۱۰، ۵۲-۵۹.
ایراندوست، کیومرث، دوستوندی، میلاد و آشوری، کسری و قانع‌زاده، سید محمد (۱۴۰۱). کاربست رویکرد آینده‌نگرانه (اینفرمال آرمچر) در ساماندهی فضایی سکونتگاه‌‌های خودانگیخته شهری (ارزیابی در شرایط شهر سنندج). فصلنامه مطالعات شهری، ۱۱(۴۴)، ۳-۱۶.
آشوری، کسری، ایراندوست، کیومرث و دوستوندی، میلاد (۱۳۹۸). صورت‌بندی انتقادی گفتمان سکونتگاه‌های خودانگیختۀ شهری در جهان و ایران.  فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه شهری و منطقه‌ای، ۴(۱۰)، ۷۳-۱۱۳.
آشوری، کسری (۱۳۹۶). صورت‌‌بندی انتقادی گفتمان حاشیه‌‌نشینی از دیدگاه فن‌‌سالارانه تا تجربه زیسته ساکنان (نمونه موردی: ناحیه منفصل شهری نایسر شهر سنندج). پایان نامه کارشناسی ارشد برنامه‌‌ریزی شهری، دانشگاه کردستان، سنندج.
آشوری، کسری (۱۳۹۸). بازآفرینی پایدار محلات با تاکید بر رویکرد شهروند محوری (نمونه موردی: ناحیه منفصل شهری نایسر شهر سنندج). سازمان مدیریت و برنامه‌‌ریزی استان کردستان و دانشگاه کردستان، سنندج، طرح پژوهشی، شماره طرح 124246/1.
آشوری، کسری، ایراندوست، کیومرث و خالق پناه، کمال (۱۳۹۷). تحلیل فرایند تولید فضای غیررسمی در شهر سنندج. مجلۀ جغرافیا و توسعۀ فضای شهری، ۵(۳)، ۲۱۱-۲۴۲.
بحرانی، محمدحسین (۱۳۹۵). طبقه متوسط و تحولات سیاسی در ایران معاصر (۱۳۸۰- ۱۳۲۰): پژوهشی در گفتمان‌های سیاسی قشرهای میانی ایرانی. تهران: نشر آگاه.
پاتر، رابرت و ایونز، سلی‌‌لوید (۱۳۸۴). شهر در جهان درحال‌توسعه (مترجمان: کیومرث ایراندوست، مهدی دهقان منش و میترا احمدی). تهران: سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
پیران، پرویز. (۱۳۶۶و ۱۳۶۷). شهرنشینی شتابان و ناهمگون: آلونک نشینی در ایران: دیدگاه های نظری, با نگاهی به شرایط ایران. اطلاعات سیاسی-اقتصادی، ۲۰، ۳۰-۳۱.
پیران، پرویز. (۱۳۷۴). شهرنشینی شتابان و ناهمگون: آلونک نشینی در ایران: دیدگاه‌های نظری, با نگاهی به شرایط ایران. اطلاعات سیاسی-اقتصادی، ۹(۳-۴)، ۹۶-۱۰۱.
جلایی‌پور، حمیدرضا و باینگانی، بهمن (۱۳۹۵). مطالعه جامعه‌شناختی پیامدهای اقتصادی بازار و تجارت مرزی (اتنوگرافی انتقادی بازار مرزی بانه).  مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، ۵(۴)، ۵۳۹-۵۷۳. 
حاتمی‌‌نژاد، حسین (۱۳۹۵). مدیریت شهری، فقر و عدالت اجتماعی در اسماعیل‌‌زاده، حسن (ویرایش)، بنیان‌‌های نظری در مطالعات شهری. تهران: انتشارات تیسا.
داودپور، زهره (۱۳۸۴). کلانشهر تهران و سکونتگاه‌های خودرو. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
ربانی خوراسگانی، رسول، عریضی، فروغ السادات، وارثی، حمیدرضا، و حسینی، محمدرضا (۱۳۸۵). بررسی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری مسئله حاشیه‌‌نشینی و پیامدهای اجتماعی آن در شهر اهواز. جغرافیا و توسعه، ۴(پیاپی ۷)، ۸۹-۱۱۴.
رفیع‌پور، فرامرز (۱۳۹۲). توسعه و تضاد. تهران: شرکت سهامی انتشار.
زنجانی، حبیب‌‌اله و علیزاده‌‌آهی، زرین تاج (۱۳۷۲). بررسی مهاجرت در مطالعات تحول جمعیت ایران. فصل‌نامه جمعیت، ۵-۶، ۵۹-۶۸.
زنگی‌آبادی، علی و مبارکی، امید (۱۳۹۱). بررسی عوامل موثر بر شکل‌‌گیری حاشیه‌‌نشینی شهر تبریز و پیامدهای آن مطالعه موردی (محلات احمدآباد، کوی بهشتی، خلیل آباد). جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، ۲۳(۱)، ۶۷-۸۰.
ساسن، ساسکیا (۱۳۹۷). شهرها در اقتصاد جهانی (مترجم: افشین خاکباز). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی (نشر اصلی اثر ۲۰۰۷).
سرشماری‌‌های نفوس و مسکن شهر سنندج (۱۳۹۵). سازمان مدیریت و برنامه‌‌ریزی استان کردستان.
سرشماری‌‌های نفوس و مسکن شهر کرمانشاه (۱۳۶۵- ۱۳۹۵). سازمان مدیریت و برنامه‌‌ریزی استان کرمانشاه.
 شریف‌زادگان، محمدحسین و فتحی فرزانه، امیر (۱۴۰۰). تبیین مفهوم شهری شدن مبتنی بر تمایز سیتی و اوربان. صفه، ۳۱(۴)، ۴۹-۶۲.
عبداله زاده، نسیم و بلندهمتان، کیوان و شیربگی، ناصر (۱۴۰۱). اتنوگرافی انتقادی کالایی‌شدن آموزش (مورد مطالعه: مناطق حاشیه‌نشین شهر سنندج).  مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، ۱۱(۴)، ۹۹۳-۱۰۰۸. 
فرهنگ آبادی‌‌های شهرستان سنندج (۱۳۳۵-۱۳۸۵). سازمان مدیریت و برنامه‌‌ریزی استان کردستان.
قرخلو، مهدی و عبدی‌‌ینگی‌‌کند، ناصح و زنگنه‌‌شهرکی، سعید (۱۳۸۸). تحلیل سطح پایداری شهری در سکونتگاه‌‌های غیررسمی (مورد: شهر سنندج). نشریه پژوهش‌‌های جغرافیای انسانی، ۶۹، ۱-۱۶.
قلی‌پور، سیاوش، کریمی، جلیل و صادقی، گلاویژ (۱۳۹۵). شکل‌گیری فضاهای مسکونی در کرمانشاه ۱۳۷۵-۱۳۹۵ (با تأکید بر مسکن مهر و سکونتگاه‌های غیررسمی). پژوهشنامه مددکاری اجتماعی، ۳(۱۰)، ۷۳-۱۰۶.
گزارش دفتر توسعه محلی دولت‌‌آباد کرمانشاه (۱۴۰۱). گزارش اول مدیریتی دفتر توسعه محلی دولت‌‌آباد شهر کرمانشاه. کرمانشاه: جهاد دانشگاهی.
محمدپور، احمد (۱۴۰۰). ضد روش زمینه‌‌های فلسفی و رویه‌‌های علمی در روش‌‌شناسی کیفی، ویرایش دوم. تهران: نشر لوگوس.
محمدی، جمال و رحیمی، اهون (۱۳۹۷). مطالعۀ کیفی مصرف نشانه‌ها در فضاهای شهری (موردمطالعه: شهر سنندج). مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، ۷(۴)، ۶۷۷-۷۰۰.
مدیسون، سویینی (۱۳۹۷). مردم‌‌نگاری انتقادی روش‌‌ها، علم اخلاق و اجرا (مترجم: فهیمه سادات کمالی). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی (نشر اصلی اثر 2005).
مرکز اسکان بشر سازمان ملل متحد و  کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد آسیا و اقیانوسیه (۱۳۹۲). مسکن فقرای شهری (مترجمان: کیومرث ایراندوست و روح‌‌ا... تولایی). تهران: سازمان شهرداری‌‌ها و دهیاری‌‌های کشور (نشر اصلی اثر ۲۰۰۸).
مرکز پژوهش‌‌های مجلس شورای اسلامی (۱۴۰۱). حاشیه‌‌نشینی (اسکان غیررسمی) در ایران رویکردها، سیاست‌ها و اقدامات. تهران: مرکز پژوهش‌‌های مجلس شورای اسلامی.
منصوری مقدم، منصور، نصرتی، روح‌الله و سپیدنامه، بهروز (۱۴۰۱). ارزیابی برنامه‌‌های توسعه‌‌ای با رویکرد مردم‌‌نگاری انتقادی (موردمطالعه: پروژه‌‌های سدسازی در استان ایلام). توسعه محلی (روستائی - شهری)، ۱۴(۲)، ۳۳۳-۳۵۱.
Agamben, G. (1998). Homo Sacer: Sovereign power and bare life. Stanford: Palo Alto, CA.
Alizadeh, H. (2012). The concept of privacy and space in Kurdish cities. In T. Edensor & M. Jayne (Eds.), Urban Theory Beyond the West (pp.149-168). London: Routledge.
AlSayyad, N. (2004). Urban informality as a way of life. In A. Roy & N. AlSayyad (Eds.), Urban informality: Transnational perspectives from the Middle east, Latin America, and South Asia (pp. 7-30). Lanham, MD: Lexington Books.
AlSayyad, N., & Roy, A. (2003). Urban Informality: Crossing Borders, Lexington. New York: Oxford.
Askew, M. (2002). Bangkok: Place, Practice and Representation. London: Routledge.
Awasthi, S. (2021). ‘Hyper’-Urbanisation and migration: A security threat. Cities, 108, 102965.
Bayat, A. (1997). Un-civil society: The politics of the “informal people.” Third World Quarterly, 18(1), 53–72.
Bayat, A. (2004). Globalization and the Politics of the Informals in the Global South, Chapter of book. New York: Lexington books.
Brenner, N., & Marcuse, P. (2012). profit for not, people for Cities, critical urban theory and the right to the city. London: Routledge.
Chiodelli, F. (2016). International Housing Policy for the Urban Poor and the Informal City in the Global South: A Non-Diachronic Review. J. Int. Dev, 28, 788–807.
Colini, L., Czischke, D., Güntner, S., Tosics, I., & Ramsden, P. (2013). Cities of Tomorrow – Action Today; Against divided cities in Europe. URBACT.
Dadashpoor, H., & Ahani, S. (2019). A conceptual typology of the spatial territories of the peripheral areas of metropolises. Habitat International, 90, 102015.
Davis, M. (2006). Planet of Slums. New York: Verso.
De Genova N. & Roy, A. (2020). Practices of Illegalization, Antipode, 52(2), 352-364.
De Soto, H. (2000). The Mystery of Capital. New York: Basic Books.
De Soto. H. (1989). The other path the invisible revolution in the third world. New York: HarperCollins.
Dovey, K., & Kamalipour, H. (2018). Informal/formal morphologies. In K. Dovey, E. Pafka, & M. Ristic (Eds.), Mapping urbanities (pp. 223–244). New York: Routledge.
Dovey, K., van Oostrum, M.V., Shafique, T., Chatterjee, I. & Pafka, E. (2023). Atlas of Informal Settlement: Understanding Self-Organized Urban Design. New York: Bloomsbury.
Dovey, K., Oostrum, M.V., Chatterjee, I. & Shafique, T. (2020). Towards a morphogenesis of informal settlements. Habitat International, 104, 102240.
Dovey, K., & King, R. (2011). Forms of Informality: Morphology and Visibility of Informal Settlements. Built Environment, 37(1), 11- 29.
Elsisy, A., Ashour, A.M., Khalifa, M.A., & Khodeir, L.M. (2019). Decision making ideology: Correlation analysis between informal settlements growth & upgrading policies in Egypt (Eds), New cities and community extensions in Egypt and the Middle East (pp. 139–157). Switzerland: Springer.
Evers, H., & Korff, R. (2000). South East Asian, Urbanism. Münster: LIT Verlag.
Fitzpatrick, K., & May, S. (2022). Critical Ethnography and Education: Theory, Methodology, and Ethics (1st ed.). London:  Routledge.
Gilbert, A. (1994). Third World Cities: Poverty, Employment, Gender Roles and the Environment during a Time of Restructuring. Urban Studies, 31(4-5), 605-633. 
Gilbert, A. (2013). How to help, and how not to help, the poor in the megacities of the South. City, 17(5), 628-635.
Gouverneur, D. (2020). Capacity Building and Education in Latin America. Contributions and Limitations of the Venezuelan and Colombian Experiences, Lessons Looking into the Future. In García-Villalba, O. C. (Ed.), Resilient Urban Regeneration in Informal Settlements in the Tropics: Upgrading Strategies in Asia and Latin America. Springer Nature.
Gouverneur, D. (2015). Planning and design for future informal settlements: shaping the self-constructed city. London: Routledge.
Harrison, D. ( .(1976The Culture of Poverty in Coconut Village, Trinidad: A Critique. The Sociological Review, 24(4), 831–858.
K’Akumu, O.A. (2018). Urbanization of poverty: The African city’s challenge of the century, In Handbook of emerging 21st-century cities Kris Bezdecny, Kevin Archer (Eds.), Handbook of Emerging 21st-Century Cities (pp. 55-73). UK: Edward Elgar Publishing.
Kamalipour, H., & Dovey, K. (2020). Incremental production of urban space: A typology of informal design. Habitat International, 98, 102133.
King, R.J. (2008). KL and Putrajaya: Negotiating, Urban Space in Malaysia. Singapore: NUS Press.
Lefebvre, H. (1996 [1968]). The Right to the City, in H. Lefebvre, E. Kofman & E. Lebas, Writings on Cities, (Eds.). Cambridge, Mass.: Blackwell, pp. 63-184.
Li, C.H., Yu, L., Oloo, F., Chimimba, E., Kambombe, O., Asamoah, M., Opoku, P., Ogweno, V., Fawcett, D.,  Hong, J., Deng, X., Gong, P. & Wright, J. (2023). Slum and urban deprivation in compacted and peri-urban neighborhoods in sub-Saharan Africa. Sustainable Cities and Society, 99, 104863.
Mangin, W. (1967). Latin American Squatter Settlements: A Problem and a Solution. Latin American Research Review, 2(3), 65–98.
Mattila, H., Olsson, P., Lappi, T. R., & Ojanen, K. (2021). Ethnographic Knowledge in Urban Planning – Bridging the Gap between the Theories of Knowledge-Based and Communicative Planning. Planning Theory & Practice, 23(1), 11–25.
May, S.A. (1997). Critical Ethnography. In: Hornberger, N.H., Corson, D. (Eds), Encyclopedia of Language and Education (pp. 197-206). Dordrecht: Kluwer.
McFarlane, C. (2012). The Entrepreneurial Slum: Civil Society, Mobility and the Co-production of Urban Development. Urban Studies, 49(13), 2795- 2816.
Nas, P. (Ed.) (1993). Urban Symbolism. Leiden: Brill.
Neuwirth, R. (2006). Shadow Cities. New York: Routledge.
Nikolai A.A. (2022). Migrant Politics in the Urban Global South: The Political Work of Nicaraguan Migrants to Acquire Urban Rights in Costa Rica. Geopolitics, 27(4),1180-1204.
O’Neil, T. (Ed.) (2006). Human Rights and Poverty Reduction: Realities, Controversies and Strategies. London: ODI.
Pacione, M. (2002). The City: Critical Concepts in the Social Sciences. London: Routledge.
Palmer, D., & Caldas, B. (2015). Critical Ethnography in Research Methods in Language and Education,. In K. King et al. (Eds.), Encyclopedia of Language and Education (pp. 1-10). Switzerland: Springer International Publishing.
Perlman, J. (.(2010 Favela: Four Decades of Living on the Edge in Rio de Janeiro. New York: Oxford University Press.
Perlman, J.E. (1976). The Myth of Marginality: Urban Poverty and Politics in Rio de Janeiro. California: University of California Press.
Rafieian, M., & Kianfar, A. (2023). Gaps in urban planning: A systematic review of policy-making in the informality of urban space. Habitat International, 142, 1-18.
Rakowski, C.A. (1994). Convergence and divergence in the informal sector debate: A focus on Latin America, 1984-92. World Development, 22(4), 501-516.
Ren, X. (2020). Slums, Favelas and Urban Villages: Housing Policies in the Global South. Current History, 119(813), 15–21.
Roberts, R. E., & Okanya, O. (2020). Measuring the socio–economic impact of forced evictions and illegal demolition; A comparative study between displaced and existing informal settlements. The Social Science Journal, 59(1), 119–138.
Roitman, S., & Walters, P. (.(2024 The logic of informality in shaping urban collective action in the Global South. In Martinez, Miguel (Ed.), Research Handbook on Urban Sociology (pp.538-551). Cheltentham UK: Edward Elgar Publishing.
Roy, A. (2012). Urban informality: The Production of Space and Practice of Planning. In, Rachel Weber and Randall Craned (Eds.), The Oxford Handbook of Urban Planning (pp. 691-706). Oxford: Oxford University Press.
Roy, A. (2005). Urban Informality: Toward an Epistemology of Planning. Journal of the American Planning Association, 71(2), 147-158.
Sanyal, R. (.(2017 A no-camp policy: Interrogating informal settlements in Lebanon. Geoforum, 84, 117-125.
Schmid, C.H. (2012). Henri Lefebvre, The Right to the City, and the New Metropolitan Mainstream. In Neil Brenner, Peter Marcuse, & Margit Mayer (Eds), Cities for People, Not for Profit: Critical Urban Theory and the Right to the City. London; New York: Routledge
Stokes, C. (1963). A theory of slums. Land Economics, 38, 187–197
Thulare, M.H., Inocent, M. & Sifiso X. (2021). Systematic Review of Informal Urban Economies.Sustainability, 13(20), 11414.
Turner, J.F.C. (1976). Housing by people. London: Marion Boyars.
UN-Habitat (2020). World Cities Report 2020: The Value of Sustainable Urbanization. United Nations Human Settlements Programme (UN-Habitat).
UN-Habitat (2003). The Challenge of Slums, Global Report on Human Settlement. UN-Habitat.
Wacquant, L. (2008). Urban Outcasts: A Comparative Sociology of Advanced Marginality. Cambridge, MA: Policy Publication.
Warner, W.L. (1953). American Society. Chicago, IL: University of Chicago Press.
Yiftachel, O. (2009a). Critical theory and ‘gray space’: Mobilization of the colonized. City, 13(2–3), 246–263.
Yiftachel, O. (2009b). Theoretical notes OnGray cities: The coming of urban apartheid? Planning Theory, 8(1), 88–100.
Yiftachel, O. (2015). Epilogue—from ‘gray space’to equal “metrozenship’’’? Reflections on urban citizenship.”’. International Journal of Urban and Regional Research, 39(4), 726–737.
Zandi, R., & Zanganeh, M. & Akbari, E. (2019). Zoning and spatial analysis of poverty in urban areas (Case Study: Sabzevar City-Iran). Journal of Urban Management, 8, 342-354.
Zebardast, E. (2006). Marginalization of the urban poor and the expansion of the spontaneous settlements on the Tehran metropolitan fringe. Cities, 23(6), 439-454.
Zhang, Y., (2018). The credibility of slums: Informal housing and urban governance in India. Land Use Policy, 79, 876–890.
Zhao, P., & Zhang, M. (2018). Informal suburbanization in Beijing: an investigation of informal gated communities on the urban fringe. Habitat International, 77, 130–142.
Journal of Architecture and Urban Planning
Volume 17, Issue 47
July 2025
Pages 130-160

Files

Share

How to cite

Statistics