پریش‌خوانی شهری؛ مفهومی نو در ادراک و خوانایی شهر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران

2 دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

3 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی ایران، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

4 کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

پریش‌خوانی شهری مفهومی نوین برای بازگشت به ذهن انسان در فرایند طراحی شهر است. این مفهوم به‌عنوان یک پدیده ذهنی، عمدتاً وجه معنایی- اجتماعی داشته و در الگوهای رفتاری شهروندان تجلی می‌یابد. پریش‌خوانی شهری نوعی اختلال ادراکی- رفتاری در تعامل با محیط است؛ مقولاتی مثل آموزش، فقر، سرمایه اجتماعی، تحولات ارزشی، جامعه‌پذیری، قانون‌گرایی، تعلق‌خاطر، بی‌تفاوتی و ازخودبیگانگی، در کنار مؤلفه‌های کالبدی و نشانه- معناشناختی شهر، بر مقوله پریش‌خوانی شهری اثرگذار است. هدف این پژوهش معرفی پریش‌خوانی شهری به‌عنوان یک مفهوم جدید، طی کاوش روی علل بی‌اعتنایی مردم به پیام‌های شهر است. پژوهش حاضر بر اساس روش ترکیبی و از گونه تحقیقات ترکیبیِ «متوالی- تبیینی» است. ترکیب دو روش کمی و کیفی در مرحله تفسیر وقوع یافته است. مطالعات روی نمونه منتخب از ساکنان تهران انجام‌شده و رهیافت پژوهش بر روان‌شناسی اجتماعی استوار است. شهر امروزی پدیده‌ای مبهم است که ارتباط ساکنان شهر با آن، از قواعد کهن تبعیت نمی‌کند. اداره چنین شهری با رویکردهای غیرسیستماتیک و ساده‌انگارانه، ممکن نیست و زندگی در آن، بدون خوانش درست از ماهیت آن، دشوار خواهد بود. این پژوهش علل ناخوانایی شهر را نه الزاماً در محیط کالبدی، بلکه در ذهن و رفتار شهروندان جستجو کرده است؛ خروجی این مطالعه معرفی مفهومی نو تحت عنوان «پریش‌خوانی شهری» است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • آلتمن، ایروین (1390). محیط و رفتار اجتماعی: خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام (مترجم: دکتر علی نمازیان). تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
  • بارت، رولان (1390). نشانه‌شناسی و فضای شهری (مترجم: عظیمه ستاری). ماهنامه سوره، 51-50. 199-203.
  • براتی، ناصر (1387). درآمدی بر نظریه نقش و جایگاه زبان‌های بومی در قرائت و درک فضا و محیط‌زیست انسانی؛ با تأکید بر زبان فارسی. نشریه باغ نظر، 5(10)، 3-16.
  • براتی، ناصر و کاکاوند، الهام (1392). ارزیابی تطبیقی کیفیت محیط سکونت شهری با تأکید بر تصویر ذهنی شهروندان (مطالعه موردی: شهر قزوین). نشریه هنرهای زیبا (معماری و شهرسازی)، 18 (3)، 25-32.
  • برمن، مارشال (1389). تجربه مدرنیته (مترجم: مراد فرهادپور). تهران: انتشارات طرح نو.
  • تاپیا، کلود (1396). درآمدی بر روان‌شناسی اجتماعی؛ مجموعه ضرورت‌های جامعه‌شناسی روانی (مترجم: مرتضی کُتبی). تهران: نشر نی.
  • تبریزی، مصطفی، تبریزی، علیرضا و تبریزی، نرگس (1390). درمان اختلالات خواندن. تهران: شرکت نشر فراروان.
  • ترکاشوند، عباس و مجیدی، سحر (1392). بازشناسی برخی نشانه‌ها در فضاهای شهری. معماری و شهرسازی ایران، 4 (2)، 5- 15.
  • داندیس، دونیس. (1389). مبادی سواد بصری (مترجم: مسعود سپهر). تهران: انتشارات سروش.
  • زیمل، گئورگ. (1372). کلان‌شهر و حیات ذهنی (مترجم: یوسفعلی اباذری). نامه علوم اجتماعی، 6، 53- 66.
  • شعله، مهسا. (1388). روش‌شناسی تحلیل حوزه‌های «نشانه- معنایی» شهر. نشریه هنرهای زیبا (معماری و شهرسازی)، 39، 105- 116.
  • فکوهی، ناصر و دودانگه، زهره. (1397). ابهام نشانه‌شناختی و تأثیر آن بر خوانایی فضای کلان‌شهری (مطالعه موردی: زیرگذر چهارراه ولیعصر در شهر تهران). پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 8 (1)، 27-50.
  • کورنهاوزر، ویلیام. (1400). سیاست در جامعه توده‌ای (مترجم: وحید بزرگی). تهران: نشر نی.
  • گرامشی، آنتونیو. (1396). دولت و جامعه‌ مدنی (مترجم: عباس میلانی). تهران: نشر اختران.
  • گلکار، کوروش. (1384). چشم‌انداز شهر/ محله پیشنهاد یک چارچوب مفهومی برای صورت‌بندی بیانیه چشم‌انداز. نشریه هنرهای زیبا (معماری و شهرسازی)، 24، 25-36.
  • لاو، الکس. (1395). مفاهیم بنیادی نظریه اجتماعی کلاسیک (مترجم: فرهنگ ارشاد). تهران: نشر آگاه.
  • لنگ، جان. (1394). طراحی شهری: گونه‌شناسی رویه‌ها و طرح‌ها (مترجم: دکتر حسین بحرینی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • لینچ، کوین. (1397). سـیمای شهر (مترجم: منوچهر مزینی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • محمدپور، احمد. (1392). روش تحقیق کیفی ضد روش؛ منطق و طرح در روش‌شناسی کیفی (جلد 1). تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
  • محمدپور، احمد. (1389). طرح‌های تحقیق با روش‌های ترکیبی: اصول پارادایمی و روش‌های فنی. نشریه مطالعات اجتماعی ایران، 2 (پیاپی 10).
  • مدنی‌پور، علی. (1390). طراحی شهر خرد: مبانی و چارچوب‌ها (مترجم: بهادر زمانی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • مدیری، آتوسا و نوراللهی‌اسکویی، نیکو. (1393). ارزیابی ادراک بصری فضایی میدان امام‌حسین. فصلنامه مطالعات شهری، 3 (11)، 75- 84.
  • مظلوم، اشرف. (1375). اختلال خواندن و رشد سیستم عصبی. نشریه تربیت، 110، 90- 93.
  • نمازیان، علی و قارونی، فاطمه. (1392). حلقه گمشده روانشناسی محیط در آموزش معماری. معماری و شهرسازی ایران، 4(5)، 121- 131.
  • هوارث، دیوید. (1386). سوسور، ساختارگرایی و نظام‌های نمادین (مترجم: نظام بهرامی‌کمیل). فصلنامه رسانه، 18 (4)، 187-203.
  • یارمحمدی، لطف‌الله. (1393). زبان در عرصه‌های ذهن و جامعه. تهران: انتشارات هرمس.
  • Antuñano, E. (2018). Mexico City as an Urban Laboratory: Oscar Lewis, the "Culture of Poverty" and the Transnational History of the Slum. Journal of Urban History, 45 (4), 813–830.
  • Ankony, R. C. (1999). The Impact of Perceived Alienation on Police Officers' Sense of Mastery and Subsequent Motivation for Proactive Enforcement, Policing: An International Journal of Police Strategies and Management, 22(2), 120–132.
  • Araiba, S. (2019). Current diversification of behaviorism. Perspectives on Behavior Science, 43(1), 157–175.
  • Burke, P. (2020). Identity. The Cambridge Handbook of Social Theory: Contemporary Theories and Issues, Cambridge University Press, 2, 63–78,
  • Couclelis, H. Golledge, R.G. Gale, N. & Tobler, W. (1987). Exploring the anchor-point hypothesis of spatial cognition, Journal of Environmental Psychology, 7(2), 99-122.
  • D'Acci, L. S. (2021). Preferring or Needing Cities? (Evolutionary) psychology, utility and life satisfaction of urban living. City, Culture and Society, 24, 1-16.
  • Eden, G. Olulade, O. Evans, T. Krafnick, A. & Alkire, D. (2016). Developmental dyslexia. In G. Hickok, & S. L. Small (Eds.), Neurobiology of language (815-826). Cambridge, Massachusetts: Academic Press.
  • Fishbein, M. & Ajzen, I. (1980). Predicting and understanding consumer behavior: Attitude-behavior correspondence. In Ajzen, I. & Fishbein, M. (Eds.). Understanding Attitudes and Predicting Social Behavior (148-172). Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
  • Herzog, T. R. & Leverich, O. L. (2003). Searching for Legibility. Environment and Behavior, 35(4), 459–477.
  • Hulme, C. & Snowling, M. J. (2016). Reading disorders and dyslexia. Current Opinion in Pediatrics, 28(6), 731-735.
  • Jarrad, L. (2013). Procedural learning is impaired in dyslexia: evidence from a meta-analysis of serial reaction time studies. Research in Developmental Disabilities 34 (10).
  • Kompridis, N. (2006). Critique and Disclosure: Critical Theory between Past and Future. Cambridge, Massachusetts: MIT Press.
  • Koseoglu, E. & Onder, D. (2011). Subjective and objective dimensions of spatial legibility. Procedia Social and Behavioral Sciences, 30, 1191-1195.
  • Macionis, J. (2013). Sociology (15th Ed.). Boston: Pearson.
  • Paulesu, E. Brunswick, N. & Paganelli, F. (2010). Cross-cultural differences in unimpaired and dyslexic reading: Behavioral and functional anatomical observations in readers of regular and irregular orthographies. Chapter 12 in Reading and Dyslexia in Different Orthographies., United Kingdom, Hove, East Sussex: Psychology Press.
  • Rollero, C. & De Piccoli, N. (2010). Place attachment, identification and environment perception: An empirical study. Journal of Environmental Psychology, 30 (2), 198-205.
  • Schulte-Körne, G. (2010). The prevention, diagnosis, and treatment of dyslexia. Deutsches Ärzteblatt International. 107 (41), 718–726.
  • Siegel L. S. (2006). Perspectives on dyslexia. Paediatrics & child health, 11(9), 581-587.
  • Soto, S. & Montoya, M. (2022). Diverse Ways to Build Social Protection? United Nations Development Programme, UNDP.
  • Staats, H. Jahncke, H. Herzog, TR. & Hartig, T. (2016). Urban Options for Psychological Restoration: Common Strategies in Everyday Situations. PLoS ONE 11(1). 1-24.
  • Sternberg, R.J. & Sternberg, K. (2012). Cognitive Psychology (6th Ed.). Belmont, CA: Cengage Learning.
  • Tajfel, H. & Turner, J.C. (1979). An integrative theory of inter-group conflict. In W.G. Austin & S. Worchel (Eds.). The Social Psychology of Inter-group Relations (33–47). Chicago: Nelson-Hall Publishers
  • Tashakkori, A. & Teddlie, C. (2010). SAGE handbook of mixed methods in social & behavioral research (2nd Ed.). Californai: SAGE Publications, Inc.
نامه معماری و شهرسازی
دوره 15، شماره 38
فروردین 1402
صفحه 81-103

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار