مروری بر سیر تغییرات ساختاری و آسیب دیدن تزئینات در بقعه شاه عباس دوم در قم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد مرمت اشیاء تاریخی و فرهنگی، دانشگاه هنر، استان تهران، شهر تهران

2 استادیار دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر، استان تهران، شهر تهران

چکیده

مقبرۀ شاه‌عباس دوم صفوی در ضلع شمالی ضریح مطهر حضرت معصومه (س)، بقعه‌ای 12ضلعی با ارتفاع تقریبی 12 متر است که در سال 1077 ق. ساخته و با انواع تزئینات مختلف مانند نقاشی روی ازاره سنگی و گچ، طلاکاری و کتیبۀ سنگی تزئین شده است. در این مقالۀ توصیفی- تحلیلی، تغییرات به‌وجود آمده در ساختار بقعۀ شاه عباسی در طول زمان و آسیب‌های ایجاد شده بر بنا و تزئینات آن مورد بررسی قرار گرفته است. اگرچه تغییرات ساختاری بنا در طول زمان مانند تعویض سنگ‌های کف، جابجایی ازاره‌های دیوارها، مسدود کردن دریچه‌های سقف و نورگیرها به‌خاطر افزایش روزافزون زوّار اجتناب‌ناپذیر بوده است، با این حال تأثیرات مخرب آن بر تزئینات به‌وضوح دیده می‌شود. در بناهای تاریخی، نمی‌توان تزئینات وابسته به معماری را جدای از کالبد بنا دانست، این پیوستگی و درهم‌تنیدگی در بناهایی با کارکرد مذهبی بیشتر نمایان است. تغییرات ساختاری در بنای مورد مطالعه بدون هیچ ملاحظه‌ای نسبت به حفظ تزئینات، یا به حداقل رساندن آسیب به آنها صورت گرفته است. مطالعۀ اخیر مؤید این نکته است که تغییرات ساختاری در یک بنای تاریخی بر آسیب دیدن تزئینات وابسته به معماری تأثیر مستقیم و قابل توجهی دارد. بنابراین تغییرات کالبدی بنا (با تـوجه به تأکید مجامع بین‌المللی مربوطه) باید با ملاحظات خـاص در مـورد حفظ تزئینـات آن صورت پذیرد. 

کلیدواژه‌ها


-  آصف، محمدهاشم (1352). رستم التواریخ، چاپ دوم چاپخانه سپهر، تهران.
-  بیات، عزیزالله (1381). کلیات تاریخ تطبیقی ایران با کشورهای جهان، نشر امیرکبیر، تهران.
-  تاورنیه، ژان باتیست (1356). سفرنامه، ترجمه محمدصادق همایون فرد، ویرایش عبدالعلی سیاوشی، کتابخانه ملی، تهران.
-  حسینی، محمدقسیم و خزایی، محمد (1388). «نقشمایههای تزیینی در سنگنگارههای صحن اتابکی آستانه مقدسه حضرت معصومه (س)»، کتاب ماه هنر، 26-33.
-  دانشپژوه، منوچهر (1380). سفرنامه، تا پخته شود خامی، ج 1، نشر ثالث، تهران.
-  زندهدل، حسن (1379). راهنمای گردشگری ایران، استان قم، نشر ایرانگردان، تهران.
-  سجادی، سید صادق (1369) دایرهًْالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر سید کاظم موسوی بجنوردی، ج1، تهران.
-  سیوری، راجر (1391). ایران در عصر صفوی، ترجمۀ  کامبیز عزیزی، چاپ سیزدهم، نشر مرکز، تهران.
-  شاردن، ژان (1376). سفرنامه، ترجمه یغمایی، اقبال، انتشارات توس، تهران.
-  شاملو، قلی بن داود قلی (1371) قصص الخاقانی، تصحیح سید حسن سادات ناصری، ج1، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
-  شیروانی، زینالعابدین (1389). بستان السیاحه، تصحیح منیژه محمودی، چاپ اول، انتشارات حقیقت، تهران.
-  غلامزاده کلایی، احمد (1394). فن شناسی، آسیبشناسی و ارائه طرح حفاظت از تزئینات نقاشی روی سنگ بقعه شاهعباس ثانی قم، پایاننامه کارشناسی ارشد مرمت اشیاء تاریخی و فرهنگی، دانشگاه هنر تهران.
-  فقیه محمدی جلالی، محمدمهدی (۱۳۷۸). انوار پراکنده در ذکر احوال امامزادگان و بقاع متبرکه ایران، انتشارات مسجد مقدس جمکران، نسخۀ دیجیتال.
-  فیض، عباس (1349). گنجینه آثار قم، ج1، نشر مهر استوار، قم.
-  کوششگران، سید علیاکبر (1390). «فرصتهای احیاء در سیر تحول بنای تاریخی از زمان خلق تا زوال اثر»، نشریه شهر و معماری بومی، 1، 69.
-  کفشچیان مقدم، اصغر؛ منصوری، امیر؛ و شمسیزاده ملکی، روحالله (1392). «بررسی تزئینات معماری سنتی ایران از منظر دیوارنگاری»، نشریه هنرهای زیبا – هنرهای تجسمی، 18(3)، 57- 64.
-  مدرسی طباطبایی، سید حسین (۱۳۳۵). تربت پاکان، چاپ مهر، قم.
-  ناصرالشریعه، محمدحسین (1350). تاریخ قم، دارالفکر، قم.
-  نظریان، داود (1388). «معرفی بنا، آرایهها و نقوش مسجد و مدرسه عالی شهید مطهری (سپهسالار)»، پیام بهارستان، 2(1)، 887.
-  هدایت، رضا قلیخان (1385). روضه الصفای ناصری، چاپ دوم، نشر اساطیر، تهران.
 
-  Grabar, Oleg (1992).The Mediation of Ornamet, Princeton: Princeton University Press.
-  ICOMOS (203) Principles for the preservation and conservation-restoration of Wall painting.